Alles is al gezegd. Iedereen heeft zich er al tegenaan bemoeid. Als Abram de Swaan (NRC) en Hans Wiegel (Trouw) hebben gesproken, wat valt er dan nog toe te voegen? Kijken we toch nog even door de bril van het merk Religie-Macht-Spel. Wat ik dan zie is een menigte woordvoerders die vanuit hun eigen zingevingspel zich uitlaten over een ritueel zingevingspel rond 5 december. Als ze al met elkaar in gesprek gaan, zie je de toren van Babel voor je opdoemen. Sommigen denken dat je boodschap pas overtuigt als je luider spreekt. Wild geraas.
Is er dan nog wel speelruimte? De critici hebben meestal niet in de gaten dat ze aan het spelen zijn. Ze spelen met een set woorden (zwart, wit) en betekenissen (ras, discriminatie). Er is maar één spel waarvan ze zich bewust zijn, en dat is het machtsspel. Ze gaan ook voorbij aan het spelkarakter van het ritueel op 5 december. Het ontgaat hun dat daar alleen kleine kinderen geloof aan hechten. Niemand vraagt intussen die kleintjes welk betekenisspel zij spelen en hoe ze dat ervaren.
Waar komt die discussie vandaan? De wereld is nu één plek geworden. Dat houdt in dat de VN zich uitlaat over een opvallende gewoonte van de Nederlandse stam. Het systeem van de modernisering verbouwt al ruim twee eeuwen onze wereld, en dat zorgt voor ingrijpende veranderingen in schaal, zingeving en machtsverdeling. Migratiestromen hebben mensen en culturen door elkaar geklutst. Oude zingevingspelen verliezen aan betekenis. Nieuwe gedeelde waarden zijn schaars.
Nieuwe machten spelen mee, zoals de media. Ze vervangen de dorpsvergadering en soms het parlement. Media maken nu overuren vanwege Zwarte Piet. Ze bieden de critici een miljoenenpubliek. Die kunnen zich opwerpen als woordvoerder van één bepaald zingevingspel. Hup, het jaarlijkse najaarsritueel rond die ene Surinaamse kunstenaar wordt een herfststorm. Of hup, binnen twee dagen twee miljoen ‘vind ik leuk’s’ voor de Pietitie op Facebook.
De verbouwing van de wereld is met een hoop ellende gepaard gegaan, inbegrepen discriminatie. Gevestigden legden steeds hun zingevingspelen op aan de nieuwkomers, meerderheden aan minderheden. Zelden andersom, maar de machtsverhoudingen waren er dan ook naar, zoals in koloniale verhoudingen. Dus daar hebben de critici een punt. Er is pijn geleden.
De critici denken dat gewoonten te regisseren zijn. Het zijn cultuuringenieurs die heilig geloven in de maakbaarheid van gebruiken. Tot op zekere hoogte hebben ze daarin gelijk. Wetgeving legt gewenst gedrag op. Media- en reclamemakers weten, als ze hun vak verstaan, hoe je meningen kunt omturnen. Maar de regie kan ook falen, zoals in de economische crisis. En mensen zijn behoudend en eigenwijs. Het blijft Babylonisch.
Intussen gaat het debat zijn eigen, ongestuurde gang. Wat dat oplevert? Dat is moeilijk te voorspellen. In de kookpot van machtsverhoudingen en zingevingspelen kan echter één nieuw idee zomaar boven komen drijven. Voor, of tegen, of juist aanvaardbaar voor iedereen. Misschien zelfs voor de VN. Dat nieuwe idee moet wel een krachtig verhaal of symbool opleveren dat voldoende dramatisch is om de aandacht van velen te trekken. Een speels nieuw idee dat aan dit signalement beantwoordt, kan zomaar binnen korte tijd tot een eeuwenoude traditie verheven worden. Zo zijn we aan Zwarte Piet gekomen. Misschien raken we hem zo ook weer kwijt.
En nu heb ik het nog niet eens over de goedheiligman gehad, de enige heilige die door Protestanten erkend wordt. Als we toch bezig zijn met het al te serieus nemen van zingevingspelen, wordt het dan niet tijd voor een protestgroep en media-aandacht? Die man zorgt al tijden voor ernstig verstoorde godsbeelden. Wie zoet is krijgt lekkers, wie stout is de roe. Zo worden kinderen voor de rest van hun leven opgezadeld met een belonende èn straffende God. Maar eh, welke zingevingspelen lopen hier dan weer door elkaar?
Misschien moet je concluderen dat als iemand rood aanloopt, zich groen en geel ergert, iemand anders zwart maakt, of witheet wordt, het afgelopen is met welk spel dan ook. Wacht even, wat zeg ik nu? Taal discrimineert dus ook al… Ik zeg niets meer. Níets meer? Of niets méér?
17-251013
NB reacties op columns worden in eerste instantie alleen door André Droogers gezien