Het verbaast me elke keer weer hoe druk we zijn met het toekennen van betekenissen aan woorden. Nu weer met ‘Zwarte Piet’, ‘allochtoon / autochtoon’ en ‘voltooid leven’. En hoe we dan ons zeer menselijke vermogen benutten om de meest uiteenlopende betekenissen van zulke woorden te bespreken – met weer andere woorden.
Dat vermogen is immers wat mensen tot mensen maakt. We hebben overal woorden voor, vaak meer dan één voor hetzelfde. Misschien geen zestig woorden voor sneeuw, zoals de Inuit (Eskimo), maar toch. Met woorden betekenis geven aan alles om je heen is niet alleen een gave, maar bepaald ook een opgave. Misschien zelfs wel een handicap. Want ongemak en onenigheid ontstaan juist vanwege de veelheid aan betekenissen die aan een woord gegeven kunnen worden. Zwart?
Omdat we ondanks alle verschillen in betekenisgeving toch moeten samenleven, bouwen we afspraken in. De Dikke Van Dale is zo’n bron van afspraken. Als een woord erin staat, is het geaccepteerd. Dan staan er wel weer -tig betekenissen achter en staat elk woord uit de omschrijving weer ergens anders in diezelfde Dikke Van Dale. Dus kom je nooit uit bij een echte conclusie. Trouwens, de Van Dale heeft steeds herdrukken nodig, voor nieuwe woorden, of om oude die bijvoorbeeld van overheidswege afgeschaft worden bij te zetten in het woordengraf. Autochtoon / allochtoon?
Als het woordenboek niet helpt, het wetboek dan? Wat daarin staat heeft een wat stelliger geldigheid dan het woordenboek. Het geeft in ieder geval antwoord op FAQs, vaak gestelde vragen, want de wetgever wordt geacht aan alles te hebben gedacht. Maar ook deze remedie tegen verwarring is betrekkelijk. Rechtbanken worden geraadpleegd als er ruimte blijft voor tegengestelde uitleg. En het blijkt noodzakelijk steeds opnieuw wetten te maken. Voltooid?
Verder zijn er deskundige uitleggers, aan universiteiten verbonden of door zichzelf aangesteld. Die zouden kunnen helpen om tot afspraken te komen. Maar de praktijk is weerbarstiger. Vooral de categorie van de zelf aangestelde deskundigen is omvangrijk, nu zo’n 17 miljoen. Er zijn er die hun uitleg zo definitief vinden dat ze er zelfs de straat voor opgaan. Sommigen creëren media-aandacht en dan wordt hun uitleg grootschalig vermenigvuldigd. Daar reageren anderen dan weer op, tot de spraakverwarring Babylonisch is. Deskundigheid lijkt dus ook geen afdoende remedie.
Gave en opgave, welkome eigenschap en lastige handicap. En daar heeft de mensheid dan al eeuwenlang mee te maken!
Een mooi voorbeeld van de moeizame omgang met woorden is trouwens religie. Onbeperkte woordenschat, ongelimiteerde betekenistoekenning, ontelbare uitleggers. God – hoe bedoel je?
Het mag een godswonder heten dat van al dat meel nog brood te bakken is en van al die druivensoorten drinkbare wijn gebotteld wordt. En dat er dan gelovigen zijn die ongeveer dezelfde betekenis toekennen aan brood en wijn. Hoewel, in het Luther-jaar vieren we vijf eeuwen onenigheid…
Wat blijft? Spreken kan niet zonder luisteren, vermenigvuldigen niet zonder delen, geven niet zonder toegeven.
Oef – ook al van die dubbelzinnige woorden…
145-041116
NB In verband met spam worden reacties op deze column in eerste instantie alleen door André Droogers gezien.
Als 80% van de communicatie tussen mensen non-verbaal is, wat zijn woorden dan nog?
Hoi André, het weekend las ik een boek, waaruit ik graag een citaat wil doorgeven, uit ‘Moeders zondag’ van Graham Swift:
“Stel dat vondelingen, wonderlingen genoemd zouden worden, wat dan? Als de hemel aarde genoemd zou worden. En een boom een narcis. Een weeskind een orchidee. Zou het enig verschil maken voor de werkelijke aard van de dingen? Of hun mysterie? Zij voelde zich telkens weer overvallen door de veranderlijkheid van woorden. Een woord was geen ding. Een ding was geen woord. Maar aan elkaar gekoppeld.
Woorden als een onzichtbare huid die al het bestaande omhulde en er realiteit aan verleende. Je kunt niet zeggen dat de wereld er niet zou zijn, niet zou bestaan als je de woorden afschafte. Het lijkt er op dat de dingen de woorden kunnen heiligen die hen van elkaar onderscheiden en dat woorden alles kunnen heiligen”.