WIJ – Een tricky term

Hoera, we hebben de tweede plaats in het Songfestival bereikt! En binnenkort gaan wij naar Brazilië voor het WK. ‘Wij’ brengt samen. Maar soms lijft het je in terwijl je dat niet wilt. Tegelijk is het een woordje dat uitsluit. En trouwens, hoe zit het met het religieuze ‘wij’?

‘Wij’ staat tegenover ‘zij’. Tussen ‘wij’ en ‘zij’ zit afstand. ‘Wij’ brengt ons bij elkaar en ‘zij’ worden daarvan uitgesloten. ‘Jullie’ zijn ook een soort ‘zij’, maar nog voldoende dichtbij om te worden aangesproken. In het enkelvoud herhalen ‘ik’, ‘hij/zij’ en ‘jij’ dit patroon. De taal biedt handige routine-indelingen, gemakkelijk in de dagelijkse omgang.

In het songfestival en ook bij het WK gaat het om de ‘wij’ van het nationalisme. Zangers en voetballers vertegenwoordigen ons land. De wereld is ingedeeld in natiestaten en dat bepaalt op dat vlak de relatie tussen ‘wij’ en ‘zij’.

In andere situaties geldt een ‘wij’ dat natiestaten juist met elkaar verbindt. Zo hebben we de VN, de EU, de NAVO. De nationale en bovennationale ‘wij’s’ kunnen elkaar danig in de weg zitten. Dat blijkt bij Europese verkiezingen.

Het wij-zij-gevoel speelt op alle niveaus. Mijn ouders kwamen van het Zeeuwse eiland Tholen en ze vertelden dat er altijd rivaliteit was tussen de dorpen op het eiland. ‘Wij’ en ‘zij’ op eilandniveau. Maar samen stonden de Tholenaars dan weer tegenover de andere Zeeuwen, en die weer tegenover bewoners van andere provincies. Zo ongeveer alle Tholenaars vereenzelvigden zich met het ‘wij’ van ‘God, Nederland, Oranje’.

‘Wij’ en ‘zij’ zijn van elastiek. Het hangt er maar net van af wat ‘ons’ bij elkaar brengt. Dat kan een grens op de kaart zijn, een vlag, een taal, een koningshuis. Of een politieke visie, een goed gevoel, een kernwaarde. Maar ook familiebanden, een voetbalclub, een levensbeschouwing hebben hun ‘wij’s’- en ga zo maar door.

Of ‘we’ dat nu willen of niet, elk ‘wij’ betekent dat de ‘niet-wij’ worden uitgesloten. Dat kan rivaliteit, conflicten en fanatisme opleveren, maar ook kritiek en verzet. Vooral als geweld een rol gaat spelen of iemands particuliere belangen de drijfveer worden, wordt het ‘wij’ dubieus. De inwoners van Oekraïne weten dat. Dienstweigeraars wisten dat. Mensen hebben de vrijheid zich aan het dubieuze ‘wij’ te onttrekken.

Ook in de religieuze sfeer speelt dat ‘wij-zij’-spel. Binnen het Zeeuwse dorp van mijn ouders stonden de Hervormde ‘wij’ tegenover de Gereformeerde ‘wij’, en die weer samen tegenover de Rooms-Katholieke ‘wij’. Mijn Hervormde moeder en Gereformeerde vader doorbraken in de jaren twintig die verzuilde ‘wij’s’ door met elkaar te willen trouwen. Hun nieuwe ‘wij’ was vragen om problemen, want van een gemeenschappelijk ‘wij’ bij een kerkelijke inzegening van hun huwelijk was absoluut geen sprake. Bij hun huwelijkssluiting speelde geen dominee een rituele rol, alleen de dorpsburgemeester.

Religie heeft altijd en overal het wij-zij-gevoel versterkt. Zo werkt de identiteit van religies en ook van hun onderverdelingen: orthodoxen, katholieken en protestanten; soennieten en sjiieten; en zo voort en zo verder. Dat daarmee steeds de ‘zij’ worden uitgesloten, is zelden een punt. Die ‘zij’ kunnen genegeerd worden. Of bestreden, met verbaal en echt geweld. Alleen als ‘zij’ zich tot ‘ons’ bekeren, worden ze ‘wij’. De interreligieuze en oecumenische dialoog zorgt voor grensverkeer, maar de tegenstellingen blijven doorgaans in stand. De huidige multiculturele samenleving is tegelijk een multireligieuze samenleving, waarin het aantal ‘wij’s’ en ‘zij’s’ is toegenomen en voor spanning zorgt.

Eigenlijk is de ‘wij’-categorie dus nogal verwarrend. Er kleven naast voordelen behoorlijk wat nadelen aan. ‘We’ doen er goed aan van geval tot geval te bekijken bij welke ‘wij’ we willen behoren, met welke waarden. En of we ‘zij’ op zijn minst in ‘jullie’ kunnen veranderen.

Het grootste ‘wij’ is de mensheid van ruim 7 miljard. Die ‘wij’ heeft heel wat te stellen met alle ‘wij-zij’-gedoe. De meest omvangrijke ‘wij’ wordt geconfronteerd met een aantal dringende problemen: armoede, geweld, vervuiling en conflict. Die verdelen ons terwijl ze ons samen zouden moeten brengen.

Juist omdat er op religieus terrein zoveel mis is gegaan, vormen religies een aardig oefenterrein voor een verantwoorde omgang met het ‘wij’. Genoeg fouten om van te leren. En voldoende aanleiding om naar een nieuw ‘wij’ te zoeken.

Misschien biedt God 3.0 het kader voor een spannend en universeel ‘wij’?

47-160514

NB In verband met spam worden reacties op columns in eerste instantie alleen door André Droogers gezien.

 

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Verplichte velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.