WAT HEET RELIGIE?

Als ik zie hoeveel verschillende religies er zijn, vraag ik me soms af hoe je daar nog het algemene etiket ‘religie’ op kunt plakken. Ze lijken op elkaar, maar hoe dan? Wat heet religie?

Veel hangt af van de gehanteerde definitie. Een definitie schept helderheid door één of meer kenmerken op te sommen die in alle exemplaren aanwezig moeten zijn.

Maar dan nog. Neem nu de religiedefinitie waarin het geloof in god of goden het gekozen kenmerk is. Boeddhisten zonder god hebben dan ineens geen religie meer. Ander voorbeeld: kies je het kenmerk dat religie aangeeft wat de zin van het leven is, dan zijn fanatieke Ajax-supporters plotseling ook religieus.

Ik doe niettemin een poging. Welk kenmerk geldt voor alle religies? Aangezien alleen mensen religie hebben, zou iets dat de mens typeert het startpunt moeten zijn.

Wat typeert mensen? Ik zou zeggen dat ze in staat zijn om betekenis te geven aan hun eigen ervaringen en wat daar allemaal omheen gebeurt. Hun betekenisvoorraad is eindeloos. Vandaar dus die enorme verscheidenheid waar niettemin het label religie op wordt geplakt.

Betekenis geven aan ervaringen dus? Maar wacht eens even, een oerervaring van de mens is juist dat eindeloos betekenis toekennen. Dat typisch menselijke vermogen is op zich weer voorwerp van betekenistoekenning, want de gebruiksaanwijzing is nogal moeilijk te lezen.

De mens kan over de eigen vermogens nadenken en zichzelf een spiegel voorhouden. Wat ziet de mens dan? Iemand die overweldigd wordt door alles wat denkbaar blijkt. Dat kan een ervaring van geluk en vervoering opleveren, maar ook van nietigheid en onrust.

Die verwarrende oerervaring wordt getemd in religies, in al hun verscheidenheid. Gevonden! Religie is betekenistoekenning aan overstijgende betekenistoekenning.

Of grenst ook deze definitie slecht af? Betekenistoekenning kan ook de conclusie opleveren dat religie onzin is. Atheïsten hebben een eigen visie op overstijgende betekenisgeving, maar willen absoluut niet religieus heten. En hoe zit het met filosofen?

Faalt mijn poging dan toch?

Maar misschien is het nut van definities niet allereerst dat ze afgrenzen, maar dat ze met elkaar de betrekkelijkheid van grenzen laten zien. Definitiebouwers zijn ook maar mensen die ergens betekenis aan toekennen. Eén definitie is niks, twee definities zijn een begin van inzicht, drie geven je een leuk ideetje. Samen attenderen ze op grensgevallen die door minstens één van de drie worden uitgesloten.

Zo valt er toch iets te redden van mijn poging. Ik kom uit bij de samenklontering van religie, atheïsme, filosofie, en ja, de koepelterm levensbeschouwing. Hardop denkend over een religiedefinitie ben ik uitgekomen bij een definitie van levensbeschouwing!

Vooruit: ‘levensbeschouwing – al dan niet religieus, al dan niet filosofisch – is betekenistoekenning aan overstijgende betekenistoekenning’.

Boeddhisten zonder god en idolate Ajax-fans horen er bij. Gelovigen èn atheïsten! Filosofen! Het nieuwe diverse wij!

Alle mensen! Hebben ze toch iets gemeen bij al dat verschil!

195-160218

NB In verband met spam worden reacties op deze column in eerste instantie alleen door André Droogers gezien.

Eén gedachte over “WAT HEET RELIGIE?

  1. Ik hanteer religie en godsdienst. Boeddhisme noem ik geen godsdienst, omdat ze geen God kent, wel de mens die het Hogerop zoekt, boven mensenniveau: religie.
    Betekenis geven binnen religie moet betrekking hebben op de zin van je leven die je als mens niet kunt ontlenen aan ‘aarde’ maar van Boven hoopt.
    Op die manier zie ik een atheïst niet religieus zijn; daarvoor moet je een Boven accepteren – lijkt mij. Een Ajax-fan zal om hem moverende redenen buiten zichzelf geraken, in extase. Is dat religie? Dan moet de bal nogal hoog gaan.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Verplichte velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.