Pasen zet aan het denken, ook en vooral in onze geseculariseerde samenleving. Dat een ongeloofwaardig verhaal kan bijdragen aan waardig geloof is bekend. Maar kan het ook leiden tot waardig ongeloof?
Zo geseculariseerd is onze samenleving ook weer niet als er op Witte Donderdag meer tv-kijkers zijn voor The Passion dan voor Ajax. Een verhaal dat 2000 jaar geleden voor het eerst werd verteld, spreekt nog steeds aan, zij het dan in een popversie. Dat levert onderzoekers een leuke probleemstelling op: hoe kan dit? De populariteit van de Mattheüs-Passion zorgt voor een soortgelijke vraag. Atheïsme geen bezwaar voor bewondering.
Maar dan het vervolg: Pasen. Jezus’ lijdensdrama, dat dus nog steeds aanspreekt, loopt uit op een ongeloofwaardig opstandingsverhaal. De held van het kruisverhaal blijkt ook nog de held van een strijd op dood en leven. Dood is niet dood, aldus de moraal van het verhaal. Atheïsten en wetenschappers vragen: hoe kan dit?
Behalve het opstandingsverhaal is er het scheppingsverhaal, al even ongeloofwaardig na Darwin en de Big Bang. Theologen trekken een lijntje tussen de twee verhalen en zien opstanding als herschepping, lang zullen we leven. Maar, roept het koor van critici, zoals evolutionisme het scheppingsverhaal vervangt, zo maakt het opstandingsverhaal plaats voor een realistisch ‘dood is dood’.
Zo gesteld lijkt het te gaan om een digitale keuze, ja of nee, voor of tegen. Daartussen zit ogenschijnlijk niets.
En toch loont het de moeite om geen genoegen te nemen met een keuze uit twee, en die tussenruimte te verkennen. Of het nu om Ajax gaat of The Passion, om de definitieve dood of om leven na de dood, om creatie of evolutie, iedereen hecht aan iets een bepaalde betekenis. Elk zingevingsspel wordt door iedereen in volle ernst gespeeld, want anders is het snel gedaan met het spel en wordt het een rommeltje. Het spel wordt zelfs zo serieus genomen dat de deelnemers meestal niet eens weten dat ze spelen. Sommigen gedragen zich in hun sector zelfs fanatiek exclusief. Maar iedereen is op eigen wijze een actieve speler binnen een speciale ruimte met eigen spelregels: stadion, tv, laboratorium, kerk. Het voetbalveld is net zo goed een taalveld als media, wetenschap, of levensbeschouwing.
Vanuit die tussenruimte gezien heeft elke sector een eigen woordenschat, eigen verbeeldingsvormen, eigen waarheidsclaims, eigen voorkeuren. Bij alle verschillen hebben ze dat gemeen. Zo overstijg je de digitale keuze, ga je er als een paraglider boven hangen, en krijg je uitzicht op al die schijnbaar concurrerende exclusieve sectoren met elk hun eigen bescheiden of arrogante gelijk.
Dit uitzicht verlost ons van een hoop gedoe met opgeklopte tegenstellingen. Het voordeel is bovendien dat de eigenheid van elke sectorwaarheid overeind blijft, terwijl er tegelijk overeenkomsten tevoorschijn komen. Appels en peren zijn spreekwoordelijk niet te vergelijken, en toch allebei fruit. Hoe verschillend ook en hoe tegenstrijdig, alle mensen zijn betekenistoekenners. Voor wie dat ziet, kan er waardig geloof èn ongeloof bestaan, soms binnen een zelfde persoon, deze druppelschrijver bijvoorbeeld.
Als iedereen elkaar het eigen aansprekende sectorverhaal gunt, ontstaat er ruimte voor een geloofwaardige omgang met geloof en ongeloof.
Zo, dat was een verlaat paaspreekje.
166-210417
NB In verband met spam worden reacties op deze column in eerste instantie alleen door André Droogers gezien.
Beste André,
Jouw directe verbinding tussen het ‘ontregelende’ Scheppingsverhaal en het even ‘ontregelende’ Opstandingsverhaal is voor mij een eyeopener.
(Ik ben, niet toevallig, Catherine Keller aan het lezen)
Zou de wereld er anders uitzien, als Pinksteren (in de joodse traditie “wetgeving op de Sinaï”) het belangrijkste Christelijke Feest zou zijn? Wanneer we heilig in de oorspronkelijke betekenis (apart zetten, reservering) gebruiken, dan is de Heilige Geest niets mystieks meer en kunnen we G’ds Geest als inspirator, aanjager, zelf in werking zetten (ook een kwestie van opstaan)! De commercie moet daar dan vooral geen lucht van krijgen!
Dit “paaspreekje” is een inspirerende leidraad die ook de overige 364 dagen per jaar toepasbaar is!
Ik speel het spel – als ik dat oneerbiedig mag zeggen – toch een beetje anders. Ik hik aan tegen “geloofwaardig … ongeloof” want je engageert je met (jouw) geloof(sinhoud). Dan kun je alsnog een ander zijn/haar vrijheid gunnen om niet te geloven, maar een engagement heeft zij/hij niet. Ik vrees dat geloven nog veel te veel als ‘aannemen op gezag’ wordt bestempeld, in plaats van be-leven van die inhoud, er zelf verantwoord mee om te gaan.
De inhoud van verrijzenis is best te verantwoorden – vind ik. Laat zijn lichaam maar gewoon vergaan in het graf, dat is natuur (net zoals Jezus gewoon de zoon is van Jozef en Maria, ook natuur – God heeft geen wonder nodig). Hetgeen namelijk blijkt uit de verslagen van zijn verschijningen – dus niet de legegrafverhalen. Zijn lijfelijke aanwezigheid benader ik vanuit Schepping. Het Scheppend Vermogen stelt De Tweede Persoon, dóór Wie alles is geschapen, in staat zich telkens zo te manifesteren en die manifestatie te beëindigen. Zijn lichaam hoeft niet na iedere verschijning even terug naar het graf of ergens anders onwaarneembaar te verblijven. De eeuwige, scheppende en schepping instandhoudende Geest heeft het in Zich om aardelijk herkenbaar te zijn. Met zo iets durf ik me voorzichtig te engageren.
Aldus het paaspreekje van een theoloog die er niet om/mee liegt.
Interessant hoe André zijn visie op het “spel” steeds weer een nieuwe lading weet te geven, zoals nu in zijn “ontregelend scheppingsverhaal”. Maar wat Piet Goris daarover inbrengt vind ik haast nog verrijkender en heeft mijn absolute instemming. Dank aan Piet Goris voor zijn noodzakelijke aanvulling; dat is een prachtig stukje!
Corry Hoekstra
Ja Corry, zo iets vult het ‘spel’ van André aan. Antropologie – zeker culturele antropologie omdat betrokkenheid ook meespeelt, dacht ik – stopt waar theologie verder gaat. Antropologie beschrijft vooral en theologie zoekt zin, betekenis. Dat wil niet zeggen dat antropologie, als andere wetenschappen, geen dienst kan bewijzen aan de zinzoeker.
Je kunt er (incl. een hele pot thee/koffie) nog een hele boom over opzetten, maar ik weet niet of de druppels van André daarvoor bedoeld zijn. Dan zou dat op een andere site moeten.