Had er een goede antropoloog in Trumps staf gezeten, dan was de botsing met Zelensky niet gebeurd. Antropologen zijn zich bewust van cultuurverschillen. Als ze met iemand praten, verplaatsen ze zich in de ander. Ze observeren door participatie. Bovendien laten ze zien dat in elke cultuur verschillende sectoren op een eigen manier samenhangen, inclusief kernwaarden. Zo ontstaat identiteit. Er is meer dan economie, transactie en macht, al helemaal als mensen uit verschillende culturen elkaar ontmoeten.

Generalisten

Antropologen zijn generalisten. Ze willen begrijpen hoe politieke, economische, sociale en religieuze sectoren elkaar beïnvloeden. Voor elk van die sectoren is er een eigen wetenschap: economie, politicologie, sociologie, religiestudies. Maar een antropoloog zoekt het overzicht. Hoe sterk is de samenhang tussen diverse sectoren? Waar schuurt het? Wat is het morele kader voor verantwoord gedrag? Welke ruimte krijgen mensen om zichzelf te zijn? Hoe gaat dat in cultuurcontacten?

Versmalling

Het wordt met de dag duidelijker dat de president van de Verenigde Staten zijn land ziet als een onderneming – USA Inc.- en zichzelf als CEO. Hij omgeeft zich dan ook met tech-ondernemers. Resultaat is een oligarchische versmalling van de blik die niet onder doet voor wat in Rusland gebeurt. Dat kleurt de opinie over de eigen identiteit en over andere landen. Het is daarom logisch dat zulke fundamentele Amerikaanse waarden als vrijheid en democratie door deze president worden genegeerd. Een ondernemer hanteert doorgaans een heel andere waardenset: invloed, winst en vermogen vergroten.

Botsing

De botsing tussen Trump en Zelensky ontstond door deze versmalling. Er moest een contract getekend worden over de levering van grondstoffen, dus iets economisch. De bijbehorende veiligheidsgarantie, iets politieks, werd daarvan afgeleid. Ze bestond uit de aanwezigheid van VS-mijnbouwondernemers in Oekraïne, dus iets economisch. Dat zou Poetin weghouden: oligarchen regelen dat onder elkaar. Zelensky heeft echter enige ervaring met Poetin en diens expansieplannen voor Groot-Rusland. Hij had zo zijn twijfels of de Oekraïense cultuur en democratie onder dit soort economische veiligheidsgaranties kunnen overleven. 

Trukendoos

Trump wilde als CEO het beste contract scoren. Aan zijn kant ging de hele trukendoos voor onderhandelingen open. De setting maakte het gesprek bij voorbaat asymmetrisch: Trumps locatie en taal, twee tegen één, de media er omheen (lees: de wereld kijkt mee). Zelensky kreeg het etiket loser opgeplakt. Hij werd steeds onderbroken, neergezet als afhankelijk, met de pet in de hand, ondankbaar en respectloos. En slecht gekleed. Op zeurtoon geciteerd, als een jengelend kind. In de dagen erna nam de druk toe: opgeschorte leverantie van wapens en inlichtingen. Boodschap: teken bij het kruisje.

Noot: In een brief aan Trump vergeleek Lech Walensa de gespreksvoering met de manier waarop hij in de communistische tijd over Solidarnosc werd verhoord door functionarissen van de veiligheidsdienst.

Contract

Voor andere aspecten dan het economische eigenbelang hadden Trump en Vance geen aandacht. Dat Oekraïne de culturele democratische identiteit verdedigt tegenover een autocratische en expansieve agressor werd genegeerd. Het ging uitsluitend om een door hen voordelig geacht contract. 

Iets soortgelijks gebeurde eerder met de Palestijnse identiteit toen de ontruiming van Gaza werd voorgesteld, ten gunste van resorts en Trump Towers. Zo ook de claims op Groenland en Panama-kanaal. Constante is de economische optiek. 

Klein voorbehoud

Zat er maar een antropoloog in het managementteam van deze CEO, dacht ik. Maar ja, ik moet eerlijk zijn, misschien had die het spel van deze baas meegespeeld. Want zulke antropologen bestaan. Ook antropologen voeren een debat over bedrijfsethiek…

Dialoogje

Haiku

houtrot in de stam

moedeloze zijtakken

herfstige lente