Waarom vonden de Keulse aanrandingen juist op Oudejaarsavond plaats? Een antropologisch antwoord.
In alle culturen worden overgangen ritueel begeleid. Denk aan een bruiloft, bij ons van vrijgezellenfeest via de huwelijkssluiting tot de huwelijksreis. De overgang gaat gepaard met afwijkend gedrag, zoals aparte kleding, maar soms ook moreel afwijkend, zoals bij het vrijgezellenfeest kan voorkomen.
Een ander voorbeeld is carnaval, als overgangsritueel naar de vastentijd. Daarbij wordt allerlei normaal gedrag omgekeerd. Deel van het spel is dat de burgemeester de sleutels van de stad overdraagt aan Prins Carnaval. Mannen verkleden zich als vrouw. Bij carnaval hoort de lichte suggestie dat afwijkingen van de normaal geldende moraal mogelijk zijn. In tussentijden staan de normale machtsverhoudingen en gewoonten even tussen haakjes.
Nog een voorbeeld. Ooit deed ik in Kongo bij een kleine vissersstam onderzoek naar een overgangsritueel, jongensinitiatie. Bij het pad naar het kamp waar de jongens in afzondering verbleven, kwamen op een avond vrouwen liedjes zingen met nogal schunnige teksten. Vanuit het kamp zongen de mannen even scabreuze antwoordliedjes. Alleen op dat moment kon dat.
De oudejaarsnacht is ook een tussentijd. En dus een uitnodiging voor afwijkend gedrag, zoals illegaal vuurwerk afsteken, inbegrepen overlast, letsel en verspilling. Of auto’s in brand steken en vervolgens de brandweer hinderen.
Omdat tussentijden in alle culturen voorkomen, voelden de Keulse aanranders het moment feilloos aan. Dat is niet de enige verklaring. En ook geen excuus. Een tussentijd is op zich neutraal, het is maar net hoe die ingevuld wordt. Jezus en Mohammed beleefden tussentijd in de woestijn en deden daar kerninzichten op. Een bedrijf houdt een heidag om nieuwe inspiratie op te doen. Keulen liet zien dat de omkering ook kwalijke vormen kan aannemen.
Tussentijden tonen de mens als knappe knoeier, als omkeringsexpert, constructief èn destructief.
Is oorlog niet een tussentijd waarin moord doodnormaal wordt?
116-220116
NB In verband met spam worden reacties op columns in eerste instantie alleen door André Droogers gezien.
Dat je inzake ‘Keulen’ niet van een (initiatie)rite kunt spreken is duidelijk; er is geen beoogde ontwikkeling naar een nieuwe levensfase. Maar ’tussentijd’ zit me ook niet lekker. Nu de zere plek zien te vinden.
Carnaval en nieuwjaar kun je m.i. een tussentijd/-moment noemen waar een ‘rite’ bij hoort. Bij ‘Keulen’ is de drijfveer – lijkt mij – niet overgang naar, maar pure ontlading, afreageren, momentaan, toen de gelegenheid zich voordeed. Dat mannelijke drift door massaliteit en anonimiteit zich te buiten gaat is een gevolg, punt twee. Voorts, als er sprake is van tussentijd naar iets anders, dan niet verandering ten koste van onze cultuur. Ik denk dat die mensen dat niet voor ogen hadden.
Al met al kom ik er niet goed uit want er is wel sprake van menselijk gedrag. De zorgeloosheid van een feest, spel, wordt overweldigd door bandeloosheid van behoefte.
Wie vervolgt ?
Dank, Piet. Misschien zit de crux in jouw omschrijving van rite: ‘beoogde ontwikkeling naar een nieuwe levensfase’. Ik houd het liever op gestandaardiseerde markering of begeleiding van een overgang. Ontwikkeling is me te veel gezegd. Ik weet dat psychologen het hebben over ontwikkelingspsychologie, maar ik denk dat niet alle overgangsrituelen ontwikkeling laten zien.
Uiteindelijk ging het mij vooral om de vraag naar het tijdstip, omdat ik zag dat dat aspect in de media nauwelijks aan bod kwam. En om de constatering dat zo’n moment gelegenheid biedt voor gedrag dat feitelijk los staat van dat tijdstip, in de marge van de marge, zou je kunnen zeggen. Ieder zijn eigen betekenisgeving (zoals al gezegd: geen excuus, wel een poging tot verklaren van buitengewoon kwalijk gedrag).