TOEVAL – Valt het je toe?

Toeval voedt religie. Waar wetenschap zwijgt, spreekt religie. Gelovigen spelen met mogelijke verklaringen. Maar roept álle toeval om godsdienstige duiding? Of is er toeval in soorten?

Twee ex-geliefden hebben elkaar jaren niet gezien en komen elkaar binnen één week drie keer tegen. Moest dat zo zijn, of kunnen ze die herhaling afdoen als toevallig?

Een automobilist rijdt elke dag dezelfde route, maar op een dag verslaapt hij zich en gaat te laat van huis. Was hij op zijn normale tijd vertrokken, dan was hij deel geweest van een giga-kettingbotsing in dichte mist. Geluk gehad, of toch iets meer?

Toeval is het verschijnsel dat een samenloop van omstandigheden niet gehoorzaamt aan de normale gang van zaken. Oorzaak en gevolg gaan een andere relatie aan dan voorzien in natuurwetten of statistiek. Er gebeurt iets dat onwaarschijnlijk is en dat heeft gevolgen, ten goede en ten kwade.

Als er geen natuurlijke verklaring is, komt de bovennatuurlijke aan bod. De voormalige geliefden kunnen denken: ‘Is dit een teken dat we toch weer…?’. De automobilist die ontsnapte aan de botsing in de mist zou zich kunnen afvragen of er sprake was van ‘leiding’.

Religies grossieren in verklaringen voor toeval. Logisch, want bestaansvragen zijn hun ding. Worden we er beter van, dan spreken ze van goddelijke leiding, of van loon naar werken. Of ze wijzen op levenslange devotie voor die ene heilige, of op de rozenkrans die aan de achteruitkijkspiegel bungelt.

Als religies toeval verklaren dat lijden veroorzaakt, noemen ze toverij, of karma, of Gods straf op de zonde, of wraak van geesten, of kwade wil van demonen. Gods leiding kan, zo geredeneerd, dan zelfs meespelen bij de slachtoffers van de kettingbotsing.

Religies komen weliswaar met antwoorden waar de wetenschap stil valt, maar verwacht geen sluitend betoog. De verscheidenheid aan verklaringen wijst meer op zoeken dan op vinden. Er spelen altijd onbewezen vooronderstellingen mee.

Voor gelovigen maakt dat niet uit, zolang het spel met mogelijke verklaringen duidelijk maakt wat ze meemaken. Dankzij godsdienstige verklaringen voor het toeval in hun leven worden mensen overtuigde gelovigen. Een ervaring met toeval kan een bekeringservaring zijn. Vervolgens spelen ze hun zingevingsspel met grote ernst. Wie eenmaal zoiets meemaakt, heeft een kader voor wat haar of hem verder overkomt aan schijnbaar toeval.

Toch lijkt niet alle toeval zinvragen op te roepen. Ik fiets regelmatig door een bepaalde straat. Binnen tweehonderd meter staan daar steeds vier Fiat 500-jes geparkeerd, op enige afstand van elkaar. En dat niet alleen, alle vier hebben ze zo’n vouwdak. Jammer dat ze niet ook nog dezelfde kleur hebben.

Ik ben wel verbaasd over die Fiatjes. Maar in tegenstelling tot wat de ex-geliefden en de automobilist meemaken, raakt dit toeval mijn bestaan niet. Daarom wordt voor dit soort toeval géén bovennatuurlijke verklaring gezocht. En de wetenschap is ook al niet geïnteresseerd.

Er is nog zo’n blinde vlek als het om toeval gaat. Gebeurtenissen die zich, tegen de waarschijnlijkheid in, níet voordoen, krijgen nauwelijks aandacht. Toeval slaat op wat gebeurt, maar hoe zit het als iets om even onverklaarbare redenen uitblijft?

Toeval dekt dus niet alles wat we aan onwaarschijnlijks meemaken. Bovendien leidt het soms wel en soms niet tot zingevingsvragen. Dat betekent dat het niet aan de eigenschappen van het toeval ligt dat we soms doorvragen, maar aan de omstandigheid dat ons bestaan ermee gemoeid is.

Kortom, als toeval ons toevalt en ons raakt, gaan we aftastend spelen met vermoedens. Waar de wetenschap ons in de steek laat, reiken religies ons modellen en categorieën aan. Ze attenderen ons op mogelijke antwoorden. Zo geven we vanuit onze ervaring zin aan ons voortbestaan.

66-171014

NB In verband met spam worden reacties op columns in eerste instantie alleen door André Droogers gezien.

2 gedachten over “TOEVAL – Valt het je toe?

  1. Mooie blog; herkenbaar ook!
    Doet me denken aan het verhaal van Guus Kuijer in deel 3 van ‘De bijbel voor ongelovigen’ waarin een Filistijnse man de ark volgt en de god van Israël als de god van het toeval schetst.

  2. Andre, mooie categorisering: toeval als verschijnselen of gebeurtenissen die je raken of verschijnselen of gebeurtenissen die je niet raken en verschijnselen of gebeurtenissen die tegen de verwachting in niet optreden.
    Overigens beschouw ik toeval als een dooddoener voor samenvallende gebeurtenissen waarvan we de samenhang niet doorzien.
    Pieter

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.