Zodra een debat op hoge toon gevoerd wordt, klinkt het. ‘Zullen we de feiten laten spreken?’. Feiten bieden kennelijk een uitweg. Ze worden gezien als wetenschappelijk, objectief en waardevrij.
Toch zitten er nogal wat mitsen en maren aan dat vertrouwen op ‘de’ feiten.
Wetenschappers bekritiseren bijvoorbeeld als regel elkaars vermeend objectieve feiten. De filosoof Karl Popper raadde wetenschappers aan om vanzelfsprekende feiten niet vanzelf te laten spreken. Feiten moet je volgens hem ‘falsifiëren’, aan de tand voelen en waar mogelijk tegenspreken.
Feiten zijn sowieso altijd iemands feiten, verzameld in een subjectieve context, en veelal vanuit onbewezen vooronderstellingen. Bewust of onbewust koestert men waarden, algemene principes die gedrag aansturen dat men verantwoord acht.
Dat feiten politiek gebruikt worden, versterkt de aanleiding tot wantrouwen. Juist in de politiek spelen subjectieve voorkeuren mee. Het politieke gebruik van feiten is in feite (!) een selectie op grond van waarden. Voor zijn aanhang gelden opinies die een fractieleider met overtuiging uitspreekt al snel als bewezen feiten. Leider en volgers delen vooronderstellingen en waarden. De betere kranten houden er daarom een fact checker op na.
Kortom, de feiten laten spreken is niet echt het verlossende woord. Alleen met inachtneming van de voorgaande mitsen en maren kan de discussie er een klein stukje verder mee komen.
Een betere uitweg als een discussie vastloopt, is: ‘Zullen we de waarden laten spreken?’. Dat maakt geen eind aan meningsverschillen, maar het vloertje onder ieders feiten wordt zichtbaar.
241-120419
Als we dit nu eens toepassen op alle als geopenbaard beschouwde geschriften, inclusief die waarin feiten als ‘waar’ worden beschouwd, zouden we veel gewonnen hebben. Maar er zijn helaas niet alleen ‘feitengelovigen’ in de wetenschap maar ook in de sfeer van religie. Onlangs las ik een woord van Heidegger met als strekking: de taal is het huis van het Zijn. Als we dan echt in het veilige huis van de taal willen leven, moeten we de consequenties van die ‘veilige’ onveiligheid wel accepteren. Maar dat is juist het meest moeilijke.
Het thema van deze week bracht mij naar twee lezingen, de één over de ‘dialoog’ en de andere over ‘polair denken’. Heel interessant, waarin ik me probeer te verdiepen. Het levert soms mooie gesprekken op, maar tevens ook heel leerzaam, namelijk luisteren naar een andersdenkende mening zonder direct te oordelen.