SAMEN ZWEREN

Met het Corona-virus is het complotdenken gegroeid. Maar hoe raken mensen in de ban van samenzweringsscenario’s? Ik zie denkfouten en concludeer: ‘allemaal onzin’. Maar dan redeneer ik nog even door en herken ineens met schrik de complotdenker in mijzelf.

Loop even mee op mijn denkpaadje. Aan het begin van mijn wandeling denk ik: leuke stof voor een eerstejaars college ‘Zindelijk Denken’.

Neem nu dit actuele voorbeeld: complotdenkers zien 5G en Corona als oorzaak en gevolg. Telecom-masten worden bijgevolg in brand gestoken.

Wat zeg ik dan tegen de eerstejaars? Regel 1: denk niet dat als twee verschijnselen tegelijk voorkomen, dit betekent dat het ene de oorzaak is van het andere. Een leerboek methoden illustreert dit aardig met deze samenloop van omstandigheden: op een gegeven moment was er in Hamburg tegelijk een ooievaarsplaag en een geboortegolf.

Of een ander voorbeeld van complotdenkers: Bill Gates heeft zowel het computer- als het Corona-virus in de wereld gebracht, om eraan te verdienen.

Regel 2 voor de eerstejaars: kijk uit als een theorie wordt bewezen met beelden. Een sterke metafoor – bijvoorbeeld ‘virus’ – is een zwak argument. Wie roept dat religie een virus is (Craig James), heeft wel een goed verkopende boektitel, maar nog geen bewijs.

Een derde voorbeeld is dat complotdenkers gevestigde belangen bij voorbaat wantrouwen. Ironie: tegelijk zijn complotdenkers een gemakkelijke prooi voor trollen die uit eigenbelang desinformatie verspreiden op sociale media.

Regel 3: houd in de gaten dat betekenisgeving zich bijna altijd afspeelt binnen machtsverhoudingen. Die kunnen je beeldvorming besmetten. Wantrouw bijvoorbeeld schoolvorming in de wetenschap, want dat is een manier om exclusieve toegang tot geld en andere middelen te regelen. Machtsspelletjes dus!

Maar wacht eens, is dit nu kritiek op complotdenken of een aanmoediging?

Als wetenschapper word je in ieder geval getraind om bijna even wantrouwig te zijn als de complotdenker. Regel 4 in mijn college waarschuwt dat niet alles wat gedrukt staat in wetenschappelijke literatuur waar is. Lees dus met argwaan! Let op de onbewezen vooronderstellingen en de ontbrekende tussenstapjes in een redenering.

Nu moest ik toch even stil staan en me afvragen waar ik al loopdenkend was terecht gekomen. Want ik bleek dus zelf geneigd te zijn in complotten te denken – de rol van scholen in de wetenschap, en de argwaan over wetenschappelijke kennis. Dus complotdenkers hebben geen monopolie op hun manier van denken. Die werkt ook vanuit mijn eigen wetenschappersachterhoofd.

Om het plaatje compleet te maken, overviel me toen een gedachte waardoor ik snel een bankje moest zoeken om van de schrik te bekomen. Religie!

Ook al reken ik me tot de vrijzinnige gelovigen – die ontzag hebben voor de wetenschap – toch moet ik erkennen dat in mijn religieuze spel onbewezen vooronderstellingen een grote rol spelen. Bovendien is vrijzinnig zijn een manier om de macht van dogma’s en hun verdedigers te wantrouwen. En ook al is mijn geloofspraktijk nogal rationeel, ik moet het toch ook van beelden hebben, waar nogal eens bewijskracht aan wordt ontleend. In dit Pinksterweekend is het kernsymbool bijvoorbeeld ‘vuur’.

Daar zat ik dan met mijn aanvankelijk forse aanval op die foute complotdenkers… Wat had deze hele exercitie me opgeleverd?

Allereerst het bewustzijn dat iedere menselijke denker al aftastend langs valkuilen gaat. Verder de overtuiging dat deze denkende mens moeite heeft, ondanks Regels 1 tot 4, om te weten wat zindelijk en zinnig denken is.

Denken is samen zweren, een chronische hersenaandoening, ingebouwd in de mens. Ontstaat zonder virus.

Schrale troost: als we ons allemaal ervan bewust zouden zijn dat we zelf zo dicht bij het complotdenken zitten, dan tellen we als gewaarschuwd mens voor twee als er weer eens een samenzweringstheorie langs komt.

285-290520

NB In verband met spam worden reacties op deze column in eerste instantie alleen door André Droogers gezien.

4 gedachten over “SAMEN ZWEREN

  1. Hallo Andre,
    Ik heb het liever over andersdenkenden. Als je deze mensen zo benoemt, kun je serieus kennis nemen van wat ze beweren en er ook van leren. En dat is in deze “coronatijd” belangrijk.
    Groet Ietje

  2. Goede André,

    Misschien een aanvulling op je (eerstejaars)college.
    5. Probeer degenen die, op grond van controleerbare feiten, in het heden plegen door te denken over de mogelijke gevolgen of verdere ontwikkeling van de door jullie beiden aanvaarde/vastgestelde feiten, serieus te nemen. Probeer de scenario’s dan samen te onderzoeken in het licht van de bekende feiten op hun geloofwaardigheid.
    Als één daarvan je nogal bedreigend lijkt, kun je er af komen door deze hypothese als ‘doemdenken’ te labelen.

    Groet, Jan.

  3. Hallo André,
    Als een van de kenmerken van een complotdenker het negeren van relevante feiten is, is een wetenschapper die dat doet geen complotdenker maar een luie vrouw of man, van wie de samenleving dus niet veel heeft te verwachten.
    Na lezing van jouw Druppel, moest ik terugdenken aan een mondeling tentamen dat met een eenvoudige vraag begon, maar die ik zo uitvoerig beantwoordde, dat de hoogleraar verzuchtte “Het juiste antwoord zal er ongetwijfeld bij zitten…”. Je haalt, met andere woorden nogal wat overhoop. Hoewel alles is geoorloofd, is niet alles nuttig, om het met de woorden van Paulus (de apostel, niet de boskabouter) te zeggen.
    Wanneer jij “Denken” omschrijft als “samen zweren”, dan moet het gaan om een voorstelling van iets of iemand in relatie tot iets of iemand anders, met in het algemeen een offensief oogmerk. Ik denk graag positief en ik ken weinig positieve samenzweringen.
    Zelf hanteer ik bij het beoordelen van samenzwerings-theorieën een eenvoudig hulpmiddel: “Op welke vraag is dit een antwoord?”. In de meeste gevallen blijkt dat het ijzer waarmee het complot is gesmeed niet heet genoeg was.
    Wat zindelijk denken betreft, moeten we blijven werken aan het ontwikkelen en onderhouden van open ogen en open oren en het raadplegen van gecertificeerde opticiens en audiciens niet schuwen. Horen, Zien én Spreken!!!
    Met hartelijke groet,
    Wim Noomen

  4. Dag André,
    Over de relatie 5G en Corona: er zijn mensen die heel gevoelig zijn voor straling en daarom ook de straling van 5G vrezen. Zij voeren er actie tegen (In brand steken geeft wel publiciteit, maar heeft niet mijn sympathie).
    Dat zij de relatie leggen met het coronavirus is uit het ongerijmde, maar daarmee nog geen complottheorie. Welke duistere macht/maffia zit er achter de ontwikkeling en exploitatie van 5G? Je kunt toch moeilijk China, die het verst gevorderd is in 5G van een complot tegen het westen verdenken?

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Verplichte velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.