ROMAANSE KERKEN – Waarom voel ik me daar zo thuis?

Vakantie in Frankrijk. Veel kerken gezien, Romaanse zowel als Gotische. Waarom krijg ik niet genoeg van een Romaanse kerk, en waarom ben ik al snel uitgekeken op een Gotische? Heeft het te maken met mijn manier van kijken naar het verschijnsel godsdienst? En naar God 3.0?

Waar zitten de verschillen? Nuchter bekeken heeft verandering in de bouwtechnieken gezorgd voor de overstap, vanaf de 12e eeuw, van Romaanse naar Gotische bouw. Bij de Romaanse kerken moeten dikke muren het gewelf dragen. De ramen zijn daardoor klein of ontbreken zelfs. Romaanse kerken zijn vaak donker. Bij Gotische kerken wordt het gewelf door een soort skelet van steunberen gedragen. Daardoor hoeven de muren niet meer zo dik te zijn en kunnen er grote ramen in gezet worden. Gotische kerken zijn meestal hoger en veel lichter. Waar Romaanse ramen aan de bovenkant afgerond zijn, hebben Gotisch ramen de bekende spitsbogen. Gebrandschilderd glas komt veel meer voor dan in Romaanse kerken.

Grappig is dat de namen die voor deze stijlen gebruikt worden al een waardeoordeel inhouden. Gotische kerken werden genoemd naar de barbaarse Goten die meehielpen om het Romeinse rijk te ontmantelen. De term is in de 16e eeuw bedacht door iemand die Gotiek een achteruitgang vond in vergelijking met de Romaanse stijl. Daar zaten meer klassiek-Romeinse elementen in. De term ‘Romaans’ is overigens pas in de 19e eeuw bedacht. Tot dan heette Romaans ‘Voor-Gotisch’.

Heeft mijn eigen voorkeur, los van kunsthistorische kenmerken, misschien iets te maken met het soort geloofsbeleving dat beide stijlen oproepen? Een Romaanse kerk is besloten, een kerk om in te schuilen. Het is ook een plek om afstand te nemen van de boze buitenwereld. Die is van binnenuit niet te zien. Binnen staat tegenover buiten. Het interieur is doorgaans kaal. Daardoor word je naar jezelf teruggestuurd. Je aandacht wordt niet afgeleid.

Toch is er ook wel iets positiefs te zeggen over de Gotische kerk. Het licht is er prachtig, of het nu door dat groenige vensterglas valt of door schitterend gebrandschilderde ramen. De hoge ruimte is indrukwekkend. Beneden staat tegenover boven. De indeling is even harmonisch als die van Romaanse kerken. Waarom is mijn omloopsnelheid in een Gotische kerk dan toch groter dan in een Romaanse kerk?

Ik denk dat het door de ramen komt. De Gotische spitsbogen en de hoogte versterken de verticale dimensie. Die zet God ‘in den hoge’, gemodelleerd naar de wereldlijke en kerkelijke machthebbers. Zelfs de mijter van de bisschop verwijst naar boven. Maar wat zeggen de ronde ramen in de Romaanse kerk dan? Stralen die dikke muren niet ook macht uit? Was niet dezelfde adel opdrachtgever?

Het zal er wel door komen dat ik een halve cirkel aan de bovenkant van het raam begrijp als een verwijzing naar het onbenoembare van het goddelijke. De duisternis van de kerk, de effen vlakken van de muren, en het ontbreken van afleidende beelden geven me ruimte om het goddelijke op mijn eigen manier te benoemen. Mijn beleving is open, wordt niet opgelegd, is niet alvast ingevuld. De kijkrichting is meer horizontaal dan verticaal. Tegelijk herinnert de tegenstelling tussen de buitenwereld en de kerkruimte me eraan dat het menselijke en het goddelijke verschillen.

Kort door de bocht: Ik houd van Romaanse kerken omdat God 3.0 er kan wonen. Die heeft ruimte nodig en laat zich niet vastleggen. Ze zoekt het anders zijn niet in het verticale. Dat maakt de religieuze beleving machtsvrij. God 3.0 laat verschil in beleving toe. De Romaanse kerk hoort bij het nieuwe wij.

Vanaf volgende week ben ik weer zomergids in de Utrechtse Janskerk. Het schip is Romaans, het koor Gotisch. Een mooie gelegenheid om de verschillen in beleving verder te verkennen. En overigens gun ik iedere bezoeker zijn eigen stijl kerk en geloof.

53-180714

NB In verband met spam worden reacties op columns in eerste instantie alleen door André Droogers gezien.

Eén gedachte over “ROMAANSE KERKEN – Waarom voel ik me daar zo thuis?

  1. Beste André,
    Eens even je columns bijgelezen. Mooie column over de Romaanse kerken. Ik beleef ze ook zo als jij. Toch is het misschien aardig de twee bouwstijlen volgens een ander gezichtspunt te vergelijken. Toevallig ben ik op het moment geboeid door een boek over de megalithische ‘architectuur’. De schrijver Frank Teichman, met een serie Der Mensch und sein Tempel, vergelijkt de Egyptische en de Noordwest-Europese religie / inwijdingswegen als twee polaire identiteiten in vele fenomenen. Wat hier telt is dat de Egyptische weg naar binnen leidt, zoals uitgebeeld in tempels; steeds verder naar binnen, steeds nauwer, steeds donkerder, tot je helemaal in en met jezelf alleen bent. De noordwestelijke weg is die naar buiten, bij de megalithische bouwsels ben je verbonden met de elementen, de ruimte, de sterrenhemel. Ik meen nu dat je zo ook naar de twee kerkstijlen kunt kijken, de Romaanse geeft zwaarte, brengt je tot inkeer, tot God in je binnenste, zeg maar immanent. De gotische kerk wordt wel beschreven als een hemelschip waarin je (ondersteboven, de nok is de kiel) in de hemelruimte vaart. Daar is het beleving dat de zwaartekracht wegvalt, er is ijlheid en veel licht, daar kun je het goddelijke als iets buiten je beleven, raak je naar buiten georiënteerd, eerder transcendent. Nou, even heel gecomprimeerd.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Verplichte velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.