Religie / godsdienst is van nature al een vruchtbaar terrein voor de menselijke betekenisgever. Zie de vijf wereldreligies, de vele stamreligies en de talloze nieuwe religieuze bewegingen.
Maar daarnaast is zelfs het etiket – religie dan wel godsdienst – aanleiding voor uiteenlopende betekenisgeving. Ik geef twee voorbeelden.
Sommigen reserveren ‘godsdienst’ voor monotheïstische religies: jodendom, christendom en islam. Het woord ‘gods-dienst’ wordt letterlijk genomen. Religie verwijst daarentegen naar elke visie die het leven zinvol maakt. Elke godsdienst is religie, maar niet elke religie is godsdienst.
Religie kan ook een negatieve klank krijgen. Een invloedrijke theoloog-betekenisgever, Karl Barth (1886-1968), stelde religie gelijk aan ongeloof. Religie is mensenwerk dat de ware kern laat verdwijnen achter machtige instituties en grootse rituelen. Barth maakte voor een flink deel van het christendom geen uitzondering en plakte ook daar het etiket religie op. Dat belette hem echter niet om alles overziend het christendom toch de ware religie te noemen, maar dan wel in zijn eigen theologische versie.
Zo zijn er meer invullingen van de twee termen. Maar het meest opvallende is uiteindelijk dat het probleem zo Nederlands is. Vertaal ‘godsdienst’ maar eens in een van de moderne talen…
213-070918
NB In verband met spam worden reacties op deze column in eerste instantie alleen door André Droogers gezien.
Het leest enerzijds makkelijk en toch blijft het nog moeilijk. Voor mij geldt dat “religie verwijst naar elke visie van zinvol leven/zingeving” als het meest belangrijke, met verbinding naar “geloven” (=gave, maar een opgave, overgave), waarin het “mysterie” voor mij een pelgrimstocht is naar een individuele invulling van dit alles, een tocht zonder einde, waarin mijn multi-religieuze belangstelling gaandeweg en onverminderd verder groeit.
een tevreden multi-religieus
En dan te bedenken dat religiewetenschappers zich ook nog eens afvragen of zelfs de term religie, of beter nog alles wat geassocieerd wordt het de duitse/engelse/franse term ‘religion’, wel een goede vertaling is van wat Hindoes ‘dharma’ noemen en Boeddhisten ‘dhamma’ of ‘marga’.
Als je de term ‘religie’ maar vaag genoeg houdt en net doet alsof iedereen daarvan wel ongeveer dezelfde notie heeft, lijkt het een duidelijk thema. Maar bij nadere beschouwing of dieper onderzoek is de term gewoon een vergaarbak.