MIJN DRIE JANSKERKEN – Een monument in meervoud

Open Monumentendag 2013. Thema ‘Macht & Pracht’. Tien minuten voor sluitingstijd haasten twee oudere dames zich de Utrechtse Janskerk in. Enigszins buiten adem roept een van hen: ‘Het goudleerbehang!’. Ze wappert met de krant van de Monumentendag. ‘Het staat hierin!’. Als vrijwilliger-gids breng ik hen naar de kapittelkamer met het machtig prachtige goudleerbehang. Ze krijgen hun Janskerk, sluitstuk van hun dag.

Voor mij is de hele zomer Monumentenzomer. Als vrijwilliger van ‘Kerken Kijken Utrecht’ gids ik gemiddeld één keer per week in de Janskerk. Net als een dozijn andere Utrechtse kerken is de Janskerk in de zomermaanden van dinsdag tot zaterdag open. Er lopen heel wat buiten- en binnenlandse toeristen de kerk in. Ook echte Utrechters komen kijken hoe de kerk er van binnen uitziet waar ze altijd langs fietsen. Monumentendag is top- en slotdag. Dan passeren rond de zevenhonderd bezoekers de drempel van de Janskerk. In het hele seizoen zijn dat er een kleine vierduizend.

Over de Janskerk is heel wat te vertellen. Ieder van de zestien gidsen heeft zijn eigen versie van deze kerk. Hoe ziet mijn Janskerk eruit? Ik heb er minstens drie.

Mijn oudste Janskerk is middeleeuws. De kerk was de zetel van een kapittel, een groep van kanunniken, afkomstig uit welgestelde families. Het kapittel verleende religieuze, economische en politieke diensten aan het bisdom. De bisschop van Utrecht was destijds regeerder en grootgrondbezitter van Nederland. Het kapittel van Sint Jan was verantwoordelijk voor het noordwesten van de provincie Utrecht. Daar hoorde Mijdrecht bij, waar ik een jaar of twintig gewoond heb. Toen ik gids werd in de Janskerk hoorde ik ineens allemaal vertrouwde namen die ik kende van Mijdrechtse straatnamen. Het bleek om leden van het kapittel van Sint Jan te gaan. Het bijzondere van deze kapittelheren was dat ze wel gehoorzaamheid en kuisheid moesten beloven, maar armoede hoefde niet. Zij deelden in de pachtsom die de boeren afdroegen aan de bisschop. De Mijdrechtse pachters onderhielden zo indirect de Janskerk. Over religie en macht gesproken.

Mijn tweede Janskerk is die van vijftig jaar geleden. Ik kan bezoekers uit eigen ervaring vertellen hoe de kerk er toen uitzag. Elke woensdagmiddag om half zes zat ik er als student, bij de ‘Universitaire Kapeldienst’ die op dat tijdstip gehouden werd. Die dienst, een soort vesper, was er voor en door studenten. Het was een broedplaats voor nieuwe oecumene, nieuwe liturgie en nieuwe liederen. De sfeer was opwindend: Hier gebeurt iets! En ook wel licht rebels. Het was een vrijplaats om voorbij de tradities te experimenteren. Kijk maar, het kan ook anders! Over religie en macht gesproken.

Mijn derde Janskerk is die van vandaag. Ze lijkt op die van een halve eeuw geleden. Geen wonder, want het is de Janskerk van de oecumenische studentengemeente. Elke zondag houdt die hier haar kerkdienst. Daar zitten lang niet alleen studenten. De stijl van de viering trekt mensen uit de wijde regio. Als gids krijg ik regelmatig de vraag: ‘En wordt hier nou nog kerk gehouden?’. De toon is meestal zo dat men een ontkennend antwoord verwacht. Dat Protestanten en Katholieken samen de dienst vieren, komt als een verrassing. Als ik er bij vertel dat de huidige bisschop van Utrecht zich na zijn aantreden heeft teruggetrokken uit dit samenwerkingsverband, volgt meestal een schouderophalen: ‘nou ja, die…’. En als ik dan ook nog uitleg dat er desondanks een katholieke pastor actief is, die echter niet door het bisdom betaald wordt, dan heeft de bisschop definitief afgedaan. Over religie en macht gesproken.

En het goudleerbehang? Na de Hervorming bleven het grondbezit en de kapittels bestaan, nu bemenst door Protestanten. Pas Napoleon zou een einde maken aan de kapittels. In 1755 verfraaide het kapittel van de Janskerk zijn vergaderkamer. Met goudleerbehang. Tegen het plafond bracht de stukadoor het symbool van elke Janskerk aan: het lam met de kruisbanier. Bij het kapittel had meer een stier gepast dan een weerloos lam. Over religie en macht gesproken.

05-160913

NB reacties op columns worden in eerste instantie alleen door André Droogers gezien.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Verplichte velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.