Als jongetje dat net kon lezen speelde ik met de buurkinderen kerkje. Bij onze voordeur zaten we op de grond. Ik had alle kerkboeken die ik in huis kon vinden meegebracht. Uiteraard was ik, als initiatiefnemer, de dominee. De anderen speelden het mee, los van de kerk waar ze al dan niet bij hoorden. Na een kwartiertje was de lol eraf en gingen we voetballen of verstoppertje spelen. Als macht het vermogen is het gedrag van anderen te bepalen, dan had ik op dat moment macht. Niet dat ik het gedrag van de buurkinderen blijvend beïnvloed heb, maar dat kwartiertje wel.
Als je er op gaat letten, beïnvloeden mensen de hele dag door elkaars gedrag. Reclamemakers doen niet anders. Wetgevers leggen gewenst gedrag op, of het nu om verkeersregels gaat, het drugsbeleid of euthanasie. De massamedia dienen als moderne bron van zingeving, al dan niet vanuit een stevig standpunt. Opvoeders, in het gezin of op school, sturen kinderen aan zodat hun gedrag gevormd wordt. Daar zit vaak een overtuiging achter over het doel van het menselijk leven, zoals zelfverwerkelijking of er voor anderen zijn. De Zwarte-Piet-discussie wordt voor een belangrijk deel gevoerd door mensen met een overtuiging die willen dat anderen zich houden aan het gedrag dat bij die overtuiging hoort, of men nu voor of tegen is. Sommigen willen dat per wet regelen.
Godsdiensten doen ook aan gedragsbeïnvloeding, van eigen gelovigen, maar als ze wervend zijn ook van potentiële gelovigen. Jehova’s Getuigen zijn wat dat betreft het bekendst. Moslims die de sharia willen invoeren, zijn onderwerp van gesprek in de politiek en de media. De Protestantse Kerk in Nederland (PKN) houdt er Pioniersplekken op na, gericht op kerkgroei. Het gaat om plekken waar nog geen kerk is of waar de kerk verdwenen is. Trouwens, de campagnes van het Humanistisch Verbond om leden te werven, vertonen enige gelijkenis met wat godsdiensten ondernemen.
Er lijkt een verband te bestaan tussen stellige overtuigingen en pogingen anderen daarvan te overtuigen. Dat is nauwelijks verrassend. Waarvan het hart vol is, loopt de mond over. In heilige overtuigingen zit de exclusiviteit al ingebakken. Dat sluit alternatieve visies meteen uit. De overtuiging kan bovendien een maatschappijvisie inhouden. Die zal alleen werkelijkheid worden als er voldoende aanhang voor is. Zo veel mogelijk mensen moeten dus voor het standpunt gewonnen worden.
Binnen het protestantisme is er een sprekend verschil tussen evangelischen en orthodoxen enerzijds en vrijzinnigen anderzijds. De eerste categorie houdt er duidelijke overtuigingen op na die met kracht en verve worden uitgedragen. Dat voorkomt leegloop en bevordert kerkgroei. Het tweede type gelovigen doet de eigen naam eer aan en hecht aan de vrijheid van zingeving. Dat maakt bescheiden als het om werfkracht gaat. Zoals de Braziliaanse dichter Mário Quintana zei: ‘Moet ik mij bekeren? Waarom zou ik van twijfel veranderen?’. Vrijzinnige ouders laten doorgaans hun eigen kinderen vrij, ook al krijgen die wel een vorm van geloofsopvoeding mee. Vergelijkenderwijs proberen evangelischen en orthodoxen de trend van de ontkerkelijking te keren, terwijl de vrijzinnigen zichzelf geweld zouden aandoen als ze op ledenwerfcampagne gaan. Hun vrijheid staat hun succes in de weg. Exclusiviteit werft gemakkelijker dan inclusiviteit. Wie zingeving vrijlaat, kan alleen werven met die vrijheid.
Is een heilige overtuiging nu wel of niet een aanbeveling? En als macht gedragsbeïnvloeding is, hoe gebruik je die het best? Zeg het maar…
18-281013
NB reacties op columns worden in eerste instantie alleen door André Droogers gezien
Deze column doet mij denken aan een uitspraak van de Dalai Lama.
“Geef degene waar je van houdt vleugels om mee te vliegen, een basis om terug te keren en een reden om te blijven”.
Vrijheid om te ontdekken en dat te bewaren waarvan je denkt dat het goed is..
De ontkerkelijking is niet zo erg. Ik heb enige tijd geleden een prachtig gesprek gehad met één van de monniken van het klooster in Chévetogne. Hij reageerde op mijn vraag wat hij van de ontkerkelijking vond met te zeggen dat er heel veel mooie dingen voor terugkomen. Alleen anders. So what. Tijden veranderen. Mensen veranderen. Gebruik je vleugels en blijf af en toe terug keren naar de basis.
De reactie van Els Droogers biedt een fraaie oplossing voor het dilemma van de vrijzinnigen. Niet actief wervend en toch aantrekkelijk zijn voor anderen. Want waar moet je dat dan op baseren: levensstijl, gedrag, standpunten? Het is de vraag of de diepere vragen van ons daarmede beantwoord worden. Het zal in ieder geval geen direct effect sorteren. Dat vergt richtlijnen van “hogerhand”? De factor tijd speelt, denk ik, een grote rol. Ik denk aan een meisje dat in de drugs-scene in Londen probeerde vertrouwen te winnen, maar pas na een jaar de vraag kreeg waarom ze, na alle negatieve ervaringen, toch zo’n aandacht gaf aan de verslaafden.
Dan hebben de evangelischen en orthodoxen het heel wat gemakkelijker, lijkt mij. Dus “Geef degene waar je van houdt vleugels om mee te vliegen, een basis om terug te keren en een reden om te blijven” (Dalai Lama). En misschien niet alleen aan degene waar je van houdt, maar ook een ieder waar het zinvol voor lijkt te zijn.