Politiek en religie vertonen verrassende parallellen. Zie de huidige opleving op links.
Labour kiest de radicale Jeremy Corbyn als leider. In de VS is de progressieve Bernie Sanders presidentskandidaat. In ons eigen land pept Jesse Klaver Groen Links ideologisch op. De Socialistische Partij groeit, terwijl de Partij van de Arbeid van kleur verschiet. Critici spreken smalend van de linkse kerk.
Grappige term. Want wat nu bij links gebeurt, kennen religies al lang. Die vertonen een bijna wetmatige cyclus tussen vernieuwing en establishment. Wat begint als beweging rond een nieuw idee, ondergaat een proces van geleidelijke institutionalisering. Van menselijkheid en wenselijkheid gaat het naar haalbaarheid en betaalbaarheid. Totdat iemand zich herinnert waar het oorspronkelijk om begonnen was. Dan maakt de cyclus een nieuwe start. De visie renoveert de praktijk – tot de praktijk de visie uitholt.
Zo ontstonden de bewegingen rond Boeddha, Jezus en Mohammed, als kritiek op wat toen gevestigde religie was. Maar ook hun religies schoten gaandeweg in de routine – totdat nieuwe religieuze virtuozen een opleving veroorzaakten. In de katholieke kerk kwamen ordes op om het stof van oude idealen af te blazen. Luther bracht hervorming.
Zowel in religies als in partijen wordt de cyclus aangedreven door machtsprocessen. Succes vraagt om organisatie. Dat leidt tot hiërarchie. Om invloed te hebben worden compromissen gesloten met andere krachten in de samenleving, ten koste van de eigen idealen. Soms wordt geweld gelegitimeerd.
De kentering doet zich vooral voor in tijden van crisis, zoals wij die nu beleven. Doorgaans is iemand met charisma het boegbeeld van de tegenbeweging. Die leider biedt een totaalvisie op die crisis. Het establishment bromt en gromt. Maar de zingeving bloeit op en er is weer debat.
Ook de politiek kent revivals en reformaties. Die linkse kerk biedt heilzame ketterij – tot de ketterij dogma wordt.
103-180915
NB In verband met spam worden reacties op columns in eerste instantie alleen door André Droogers gezien.
André, we zien in de ontwikkelingen die je aanwijst een patroon van ontstaan, bloei en vergaan. Dat ben ik graag met je eens, maar als je dat cyclisch noemt, denk ik dat je te vlug bent. Dat is in de natuur wel zo maar in de cultuur zie je dat er voor het oude meestal iets nieuws in de plaats komt, soms geïncorporeerd, zoals katholieke ordes, soms nieuw en er naast, protestantisme, of er voor in de plaats, SP voor PvdA. Bij cyclische processen komt hetzelfde terug, hier is doorgaans van iets nieuws sprake, ‘oude idealen afstoffen’ doet de vernieuwers (vaak) te kort. Je kunt toch niet volhouden dat Boeddha, Jezus en Mohammed oude idealen afstoften? Die brachten wezenlijk nieuwe dingen. Het protestantisme bracht een veel persoonlijker en intellectuelere omgang met het geloof, bijvoorbeeld.
Ik pleit ervoor om niet de kwalificatie cyclisch te gebruiken, maar van (longitudinale) ontwikkeling te spreken.
hg via ipad en wifi
Pieter
Wat de vernieuwing betreft, heb je gelijk. Het cyclische zit met name in de komst van een nieuwe spraakmaker, in het verloop van het machtsproces, en in de oproep tot herbronning.
Mij lijkt dat je het gegeven van ‘vernieuwing’ moet uitbreiden met het idee dat het nieuwe ervan behouden blijft; anders is er telkens weer een ‘terug naar af’ terwijl er juist een ontwikkeling plaats heeft. Het moet telkens beter worden. Zitten we dan niet in de buurt van Hegels dialectische ontwikkeling?
Een tweede punt: de tijden veranderen en wij in hen. Als iets oud is geworden, verstard of zo, kan dat dan ook niet daaraan liggen? Wat nieuw was, is niet of nauwelijks meer van toepassing door een verandering die niet aan dat idee ligt. Dan zou je onder die oude stoflaag moeten kijken om te zien wat (ook) toen de bedoeling was. Ga je dan niet (weer) op zoek naar de oorspronkelijke geest? Op zoek naar waarom toen iets nieuw werd, iets nieuws moest komen? Dan zou vernieuwing een telkens herstel van een ideaal (?) zijn in een nieuwe situatie.
Lukt dan het idee van ‘cyclus’ nog wel?
Terecht! – zie verder mijn reactie op de opmerkingen van Pieter Meester hierboven!