LEVENSBESCHOUWELIJK IDENTITEITSBEHEER – Wat geloof ik vanmiddag?

Met elkaar spelen we het identiteitenspel. Het is het meest beoefende gezelschapsspel. Ook rond levensbeschouwing spelen we met identiteiten. Dat spel wordt steeds diverser. Er wordt meer dan ooit met alternatieven gespeeld.

Toen de Nederlandse samenleving nog verzuild was, heerste de enkelvoudige identiteit. Die reikte veel verder dan alleen de levensbeschouwing. Alle rollen die je speelde werden bepaald door je zuil. Als consument kocht je bij een leverancier uit jouw zuil. Een heldere identiteit wees in die tijd op een evenwichtige persoonlijkheid. Zo bracht je orde en voorspelbaarheid in je leven en in de omgang met andere mensen.

Intussen is de verzuiling nagenoeg voorbij. Mensen ontlenen hun identiteit aan andere bronnen. Consumptie is nog steeds een belangrijke manier om jezelf een identiteit aan te meten, maar op een heel andere manier. Wát je koopt is belangrijker dan bij wíe je koopt. Mensen kiezen hun eigen uitstraling door de kleding die zij dragen, het voedsel dat zij eten, de auto die zij rijden, of het huis waarin ze wonen. Je moet overkomen als authentiek.

Betekende identiteit vroeger dat je je identificeerde met anderen, nu laat je op allerlei manieren zien dat je vooral niet identiek bent aan anderen. Terwijl de verzuiling één identiteit bood voor alle settings, laten mensen nu per setting een andere identiteit zien. Er is verschil tussen werk en vrije tijd, gezin en sport, thuisblijven en uitgaan, jong en oud. De verbanden waarin we iets met identiteiten doen, zijn steeds meer kortlopend. Bovendien reikt de reclame ons allerlei ideale identiteiten aan. Je wordt gedwongen je te beraden op je identiteit: zoals jij jezelf ziet èn hoe anderen jou zien. De spiegel is veel belangrijker geworden.

Bijgevolg ben je nu een evenwichtig persoon als je in staat bent in die baaierd aan identiteiten overeind te blijven. Vroeger werd je patiënt als je je niet voegde in die ene identiteit, nu als je je geen raad weet met die voortdurende noodzaak om naar weer een andere identiteit door te schakelen.

Hoewel, als het om levensbeschouwingen gaat, lijkt het erop dat mensen nog denken in termen van een enkelvoudige identiteit. Zelfs wie ontkerkelijkt of ontmoskeed is, raakt de duidelijke levensbeschouwelijke identiteit van de kinderjaren niet zo maar kwijt. Ook een nietsist hanteert nog steeds dat kader, al is het dan het negatief.

Het eenduidige kader van vroeger sluit intussen niet uit dat er veel en ver wordt bijgeshopt. Aanbod en keuzevrijheid zijn geweldig toegenomen. Een levensbeschouwelijke identiteit is een consumptieartikel geworden, vaak met een beperkte houdbaarheid. TV en films, de Happinez en succesauteurs dragen voortdurend nieuwe modellen aan.

De praktijk van het levensbeschouwelijke identiteitsbeheer is daardoor ingewikkelder geworden. Ze laat zich aflezen aan de klemmende vraag ‘Wat geloof ik eigenlijk nog?’. Of nog preciezer: ‘Wat geloof ik nu en hier?’. Tweederde van de Nederlandse bevolking stelt zulke vragen buiten kerk en moskee. Dat leidt tot meer hybride levensovertuigingen dan er hybride modes, kookstijlen en auto’s zijn. Er zijn steeds meer mensen met een meervoudige levensbeschouwelijke identiteit. Er zijn er ook die op het grote aanbod reageren door juist nieuwe vastigheid te zoeken. Orthodoxen houden daardoor stand en evangelische gemeentes trekken mensen. Autochtone Nederlanders bekeren zich tot de Islam. Duizenden Nederlanders zijn boeddhist geworden.

Al met al is het gezelschapsspel rond levensbeschouwelijke identiteiten behoorlijk dynamisch geworden. Er wordt veel meer gespeeld met alternatieven. Betekenisgeving is in belangrijke mate een kwestie geworden van verstandig omgaan met het aanbod aan identiteiten. Die identiteiten veranderen van persoon tot persoon, maar ook binnen ieders eigen leven, van dagdeel tot dagdeel, en van levensfase tot levensfase. In de tijd van de verzuiling was dat ondenkbaar.

Ik schreef deze column op Hemelvaartsdag. Wat betekent die eigenlijk voor jou?

49-300514

NB In verband met spam worden reacties op columns in eerste instantie alleen door André Droogers gezien.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Verplichte velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.