LAST NIGHT OF THE PROMS – Hoe religie en nationalisme speels kunnen samengaan

Voor mijn site is kijken verplicht. Last Night of the Proms is heel speels, er zit een religieuze kant aan, en nationalistische macht is een onontbeerlijk ingrediënt.

Hoewel Brits nationalisme de voornaamste voorwaarde lijkt om de uitzending de moeite van het bekijken waard te vinden, toch val ik voor het rituele einde van de BBC-zomerconcerten. Waarom blijf ik hangen, ook al heb ik geen Brits vlaggetje om mee te zwaaien? Eén antwoord is dat er veel te lachen valt. Een ander dat er een flinke scheut religie zit in dit ritueel, soms vermomd als seculiere levenskunst. En ik merk in de derde plaats dat het massale besmettelijk is, vooral als iedereen meezingt. Ik betrap me erop dat ik ‘Rule Britannia, Britannia rules the waves, Britons never, never, never shall be slaves!’ mee zit te zingen, nota bene een lijflied voor het Britse imperium, in 1740 gemaakt.

Eigenlijk is zo’n jaarlijkse uitzending een vignet van de huidige stand van het wereldbeeld. Het is allemaal zo Brits als wat, en toch ook geglobaliseerd. Het beeld wordt gedomineerd door allerlei vlaggen van Britse kleur, maar vooraan staat iemand met een Nederlandse vlag te zwaaien. In het koor staat een man met een donkere huidskleur die een soort fez draagt die gemaakt is van de stof van de Britse vlag. De Last Night is een Britse uitvinding, maar wordt in veel landen bekeken. Made in Britain, maar dit jaar met een Amerikaanse dirigente en zangeres als hoofdrolspelers.

Geglobaliseerd dus, maar ook geseculariseerd. Het lied ‘Jerusalem’ is een vast programmapunt. Op zich genomen is het een religieuze tekst, te lezen als een pleidooi om van Engeland het beloofde land te maken, onder Gods zegen. Maar het publiek, dat net als bij het afsluitende ‘God save the Queen’ gaat staan als dit lied gezongen wordt, zingt het als het reserve-volkslied. De tekst is in 1804 geschreven door William Blake, vervolgens vergeten, en tijdens de Eerste Wereldoorlog herontdekt als nationalistisch bruikbaar. Toen is er ook een melodie bij gemaakt. Door het nieuwe gebruik is het gedicht geseculariseerd, ontdaan van zijn theologische bedoelingen.

‘I will not cease from Mental Fight.
Nor shall my Sword sleep in my hand,
Till we have built Jerusalem,
In England’s green & pleasant Land.’

Alweer: ik hum het mee, al verafschuw ik nationalisme en vind ik het moord op Blake, met voorbedachten rade.

Nog een voorbeeld van seculiere en toch semi-religieuze levenskunst is het massaal zingen van ‘You never walk alone’. De bekendste versie is in 1945 geschreven door Rodgers en Hammerstein voor de musical ‘Caroussel’, al was er al in 1909 een voorloper door een Hongaarse schrijver en componist, Molnár. Het kenmerkende van de tekst is dat gelovige en ongelovige dit beiden uit volle borst mee kunnen zingen. Hier is de essentie van de tekst:

‘When you walk
Through a storm
Hold your head, up high
And don’t be afraid, of the dark
At the end of the storm
Is a golden sky
And the sweet silver song
Of a lark

Walk on, through the wind
Walk on, through the rain
Though your dreams be tossed
And blown

Walk on, walk on
With hope, in your heart
And you’ll never walk alone
You’ll never walk alone.’

Geen verwijzing naar God of hemel, maar verder dezelfde functionele boodschap van veel religie: moed, troost, hoop, volharding en solidariteit bij tegenslag.

Als afsluitend het volkslied wordt gezongen, verkeren God en nationalisme weer in elkaars gezelschap.

Het mooiste symptoom van een machtsproces, naast alle uitingen van nationalisme, is van feministische aard. Er was hoog opgegeven over het feit dat voor het eerst een vrouwelijke dirigent de Last Night dirigeerde, de Amerikaanse Marin Alsop. Maar de gelukkige zei in het toespraakje dat ook bij het ritueel hoort dat ze het ‘shocking’ vond dat dat nu pas gebeurt.

PS: wil je het toppunt aan geestige doorbreking van alle gevestigde concertcodes bekijken, ga dan naar het Youtube-filmpje van Nigel Kennedy om te zien hoe hij in deze Last Night een Csárdás speelt.

03-100913

NB reacties op columns worden in eerste instantie alleen door André Droogers gezien.

Eén gedachte over “LAST NIGHT OF THE PROMS – Hoe religie en nationalisme speels kunnen samengaan

  1. Hoewel de muziek bij mij niet altijd in de smaak valt (heb niets met de meeste van de moderne componisten die voor mij weinig begrijpelijke ‘muziek’ maken), kijk ik meestal wel. Het mooie van ‘Brittania rules the waves’ is ook dat de solist zich daarin uit kan leven. Zo staat mij een uitvoering in Welsh bij, een zanger(es?) gekleed in de Britse vlag, en dit jaar de Australische tenor Stuart Skelton als cricketer. Wat mij ook altijd bij is gebleven is die keer dat het praatje van de dirigent aan het eind een keer gedaan is op een melodie uit een van de operettes van Gilbert & Sullivan

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Verplichte velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.