INAUGURATIE

Het ritueel rond de beëdiging van de nieuwe president van de VS liet zien hoe macht en religie een verbond aan kunnen gaan, ook als ze eigenlijk haaks op elkaar staan.

Mij frappeerde het contrast tussen de standpunten die de nieuwe president in zijn toespraak verkondigde en de teneur van de bijbelteksten en gebeden die zes geestelijken uit de joods-christelijke traditie voorlazen. Hoe is bijvoorbeeld het zalig spreken van armen en nederigen te rijmen met Trumps voorgenomen beleid? Of zo’n zinnetje als ‘laat je goedheid zichtbaar zijn voor allen’. Of de psalmtekst dat op Gods heilige berg alleen mag verkeren wie recht doet en de waarheid spreekt.

De kardinaal keek bij het noemen van de door God verordende integriteit en rechtvaardigheid omhoog – alsof hij bevestiging van hogerhand hard nodig had. Daarna begon het te regenen, wat door een andere geestelijke uitgelegd werd als zegen. God betuigde zijn instemming met zichzelf. Applaus.

Vraag: Hoe kunnen politiek en religie bij zo’n ritueel samen optrekken, terwijl ze eigenlijk slaande ruzie hebben? Ik probeer drie antwoorden uit.

Het eerste antwoord is natuurlijk dat ik zwaar bevooroordeeld ben en dat de geestelijken die daar het woord voerden het probleem helemaal niet zagen. Ik moet dus gewoon onder ogen zien dat hun interpretatie van de geciteerde teksten – èn van Trumps beleidsvoornemens – afwijkt van de mijne.

Het tweede antwoord ontleen ik aan de godsdienstsociologie. Aan de hand van de Amerikaanse situatie is daarin de term civil religion, ‘burgerlijke religie’, bedacht. De identiteit van een land als de VS wordt bij zo’n inauguratie op religieuze wijze gevierd, voorbij en boven de concrete religies, maar met nationale heilige geschriften, rituelen, symbolen, waarden en plaatsen. Vergelijk ons God-Nederland-Oranje. Bij zo’n inauguratie zijn de dienstdoende geestelijken dus even ondergeschikt aan de civil religion, met voorbijgaan van hun onderlinge verschillen. Hun God legitimeert een samenleving die zichzelf ziet als uitverkoren – voorop de president elect.

Er is nog een derde en tamelijk cynisch antwoord. Er werd zonder blikken of blozen een dubbel spel gespeeld, impliciet, maar duidelijk voor alle spelers. Natuurlijk wisten die geestelijken dat Trumps politiek nauwelijks spoort met de kernwaarden van de joods-christelijke traditie. Precies daarom hadden ze de meest brisante teksten uitgezocht die ze konden vinden. Ze gebruikten het geboden platform om die boodschap over te brengen, met een stalen gezicht.

Misschien was ik dus niet helemaal bevooroordeeld en gebruikten die zes geestelijken de civil religion om een kritisch spel te spelen. Alle vrome praat wekte de schijn dat ze bezig waren foute macht te legitimeren, maar voor de hoopvolle verstaander ondermijnden ze die juist.
154-270117

NB In verband met spam worden reacties op deze column in eerste instantie alleen door André Droogers gezien.

5 gedachten over “INAUGURATIE

  1. Ik vermoed dat de tweede verklaring het meest hout snijdt, André, hoewel niet uitsluitend. In Nederland wordt wie extreem rijk is vaak verdacht. In de USA werkt daar misschien het puriteins-calvinstische principe van goddelijke uitverkiezing, door met je talenten te woekeren, door. Dat heeft Trump gedaan. Alleen is hij, naar ik meen, nog niet zo vrijgevig als andere USA rijken. Want van je overvloed aan minderbedeelden geven is zeer Amerikaans, als het maar niet via het belastingsysteem gaat. En veel religieuze virtuozen/leiders vinden ook vaak dat de gereciteerde teksten wel werking zouden moeten hebben, maar pas op de lange, lange termijn. Want ook deze leiders willen de bestaande orde maar heel geleidelijk, dus niet te abrupt, ter discussie stellen of in gevaar brengen. Vlg. de Grootinquisiteur bij Dostojevski.

  2. Ik hoop dat de kardinaal de bui al zag hangen, dan is er tenminste nog hoop op jouw derde verklaring. Waaraan je dan meteen de vraag kunt koppelen of ‘de’ Amerikaan daarvoor oog/oor heeft.
    Ik ben pessimistisch. Civil religion streeft naar comfort – denk ik – maar godsdienst/geloof durft ook een confrontatie aan, stelt een ideaal aan de orde dat verder reikt dan – laat me zeggen – praktische invulling van behoefte, van lieve dingetjes. Ik vrees derhalve dat Pieter gelijk heeft.

  3. Vrome praat, of dat nu van de ‘goede’ of van de ‘intrensiek vijandige’ kant komt, is altijd meervoudig uitlegbaar. Het is de kracht van het woord die de tong gespleten maakt. Recent werd in de literatuur de volledig verzonnen godsdienst Xzemenisme gelanceerd, compleet met ideologie, heiligen en profeten; binnen enkele tientallen pagina’s werd dit fenomeen als volkomen waarheidsgetrouw (ik vermijd hier bewust toepassing van het begrip ‘geloofwaardig’) beargumenteerd. Dit werd m.i. bedoeld als bewijs dat men geneigd is te wíllen geloven, iets waarvan de politiek al heel lang gebruik maakt. Ook in Nederland. Herinnert u zich het ‘God zij met ons’ op de rand van onze rijksdaalders nog? Wat Trump orkestreerde, was derhalve niet meer dan opdiening van een beproefd recept.

  4. @ L. Koenen,
    Ik geef u geen ongelijk, maar waar is het beproefde recept begonnen? Dat is volgens mij waar het om draait, om de basis van al dat daarna misbruikte goede.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Verplichte velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.