IK DENK NIET – Daarom ben ik

Gelovigen, van welke soort dan ook, zetten zichzelf nogal eens klem. Ze omarmen iets, maar sluiten daarmee het alternatief uit. Op moreel terrein kan dat heel verstandig zijn, maar bij andersoortige keuzes ligt het ingewikkelder. Op deze optiebeurs dreigt wij/zij-denken. En dat terwijl we zijn geboren voor het spelen met alternatieven.

Gelovigen hebben niet het monopolie op het afschrijven van opties. Elke cultuur omvat een pakket van lang geleden gemaakte keuzes. Volken onderscheiden zich zo van elkaar. Nationalisme vaart er wel bij, net als de VVV. Kiezen is de motor van identiteit. En de keuzes betreffen meer dan de Volendamse klederdracht.

Want kiezen gebeurt ook tussen individuen. In onze tijd is authenticiteit een belangrijke waarde. Wees anders! Dus kies je ervoor te zijn wat de ander niet is. In onze consumentenmaatschappij betekent dat vaak: hebben wat de ander niet heeft. Aangezien dat te maken heeft met koopkracht en massaconsumptie, wordt de keuze toch weer collectief, per klasse, per buurt, per type jeugdcultuur.

We maken zoveel werk van onderscheid, omdat we als mensen zo goed over onszelf kunnen nadenken. Dat heeft mede geresulteerd in uiteenlopende levensbeschouwingen, zowel religieuze als atheïstische.

Veel godsdiensten zoeken hun eigenheid in keuzes tussen tegenstellingen. Eén god, of meer goden? Een goddelijke stichter, of was hij toch een gewoon mens? Iedereen verloren, of iedereen gered? Alle dagen ritueel, of slechts één dag per week? Een verticale organisatie, of toch meer horizontaal?

Atheïsten hebben niets met het heilige, maar zoeken evengoed hun identiteit in onderscheid, om te beginnen in de tegenstelling met gelovigen, en daarna soms ook met andersdenkende atheïsten. Gelovig of niet, ieder onderscheidt zich door de eigen keuzes.

Verschil zit er ook in de manier waarop mensen met al die verscheidenheid omgaan. De meeste mensen kiezen doorgaans voor één bepaalde set aan opties. Die bepaalt hun culturele of religieuze identiteit. Die beperking is begrijpelijk, want je kunt niet aan het kiezen blijven. Elke set biedt bovendien een leefbare kijk op de werkelijkheid en daar voelen mensen zich meestal plezierig bij.

Dit klinkt harmonieus, maar eenmaal gevestigd kan een set de basis zijn voor conflicten met groeperingen die andere keuzes maken. Betwisten ze elkaar de macht of een territorium, dan slaat de vlam zomaar in de pan. Dat gebeurt tussen landen en tussen religies, en evengoed binnen religies.

Niet iedereen kiest voor zekerheid. In de marge van de godsdiensten zijn er altijd zoekers geweest. De laatste tijd is er meer ruimte voor twijfel en onzekerheid. Niet-godsdienstig zijn is een optie geworden. Globalisering heeft het levensbeschouwelijke aanbod vergroot en de media hebben het toegankelijk gemaakt. Steeds meer mensen combineren tradities.

Als het om de omgang met verscheidenheid gaat, is nog een andere houding mogelijk. Er zijn vormen van hindoeïsme en boeddhisme waarin de nadruk ligt op de samenhang en afhankelijkheid tussen alle mensen en dingen in de ene werkelijkheid. Wie focust op onderscheid, mist eenheid en overeenkomst.

De meest radicalere manier om met verscheidenheid om te gaan, is teruggaan naar het moment voordat het driftige kiezen begon. Het klinkt paradoxaal, maar we zouden kunnen denken dat we níet denken. Dan worden leegte, ontlediging en stilte belangrijke begrippen. In Zen wordt dat uitgedrukt in meditatiespreuken, zoals ‘Staan waar geen plek is’.

Ik bedoel maar: De hele baaierd aan levensbeschouwelijke keuzes nodigt ons uit tot spelen met alternatieven. Zo vullen we ons rugzakje voor onderweg op de levensweg. Sommigen blijven bij hun eerste keuze, anderen wisselen de inhoud per dag en reisdoel, en er zijn er die het rugzakje bewust leeg laten. Alles is mogelijk, als we maar blijven spelen met alternatieven, want daar zijn we heel goed in.

71-211114

NB In verband met spam worden reacties op columns in eerste instantie alleen door André Droogers gezien.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Verplichte velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.