Godsdienst is een serieuze zaak. En toch zit er een speelse kant aan. Die verdient eerherstel. Waarom eigenlijk? Daarover gaat het volgende gesprekje.

– Hee, André, jij bekijkt godsdienst als een zingevingspel. Zingeving snap ik wel, maar dat spel, dat vind ik een rare term in dit verband.
– Maar waarom vind je dat een rare term?
– Omdat ik spel associeer met iets dat maar een spelletje is. Godsdienst lijkt me juist heel serieus.
– Waarom zou dat zo zijn?
– Omdat het over de diepste levensvragen gaat. Dood en leven bijvoorbeeld, of goed en kwaad. Daar speel je toch niet mee?
– Dat hangt er van af wat je onder spel verstaat.
– Wat bedoel jij daar dan mee?
– Het klinkt ingewikkeld, maar ik zie spel als het vermogen van mensen om tegelijk met twee ordeningen van de werkelijkheid om te gaan. Denk aan een voetbalwedstrijd. Twee keer drie kwartier heerst een andere orde, met eigen spelregels.
– Maar voetbal is toch ook maar een spelletje?
– Nou… Die tijdelijke voetbalorde wordt meestal heel serieus genomen. En dat klopt ook wel. Ernst hoort namelijk bij het spel. Als je speelt, moet je het spel serieus nemen. Anders ben je spelbreker.
– Maar waar zit dat spel dan in het geval van godsdienst?
– Godsdiensten zijn ook bezig met twee ordeningen van de werkelijkheid, een menselijke en een goddelijke. Of een natuurlijke en een bovennatuurlijke. Of de echte werkelijkheid en de ideale.
– Tja, is dat niet een woordspelletje?
– Feitelijk wel. Maar mensen doen niet anders. Gelovigen spelen ook met woorden en beelden. Die geven ze een speciale betekenis.
– Hoe bedoel je dat?
– Als God vader wordt genoemd, of moeder, wordt een beeld gebruikt om iets te zeggen over God. God als koning is weer een ander beeld. Als je beelden gebruikt, speel je, want je brengt twee ordeningen met elkaar in verband. Zoals in deze voorbeelden religie met het gezin, of met een koninkrijk.
– Maar wat win je er nou mee als je godsdienst als spel ziet?
– Als gelovigen door hebben dat andersgelovigen ook een zingevingspel spelen, met eigen beelden en betekenissen, dan worden ze misschien wat toleranter. Ze kunnen gaan erkennen dat ze niet zo exclusief zijn als ze dachten. In hun eigen zingevingspel komt er ook wat meer ruimte voor nieuwe uitingen. Als teveel nadruk ligt op de traditie, wordt creativiteit weggedrukt. Speelse gelovigen accepteren juist dat er andere mogelijkheden zijn, voor zichzelf en voor anderen. Eventueel mét anderen.
– Maar relativeer je dan uiteindelijk niet wat heilig en dus absoluut is?
– Nee, want de ernst hoort bij het spel. Dus kun je je eigen voorkeursspel blijven spelen. En overeind houden wat voor jou absoluut is.
– Stel dat je orthodox bent, van de rechte leer, kun je dan ook wat je doet als spel zien?
– Ja, in feite wel. Dat je anderen ruimte gunt, hoeft je niet te beletten om in volle ernst je eigen spel te spelen. Je kunt uitleggen waarom jouw spel de voorkeur verdient. Maar je gunt anderen dat recht ook.
– Dus anderen bekeren is er niet meer bij?
– Het is meer dan men met elkaar in gesprek gaat. Maar vanuit die tolerantie. Niet vanuit je exclusieve claim op de waarheid. Iedereen stelt dezelfde levensvragen, ook al geef je andere antwoorden. Dus je hebt echt wel gespreksstof. Zo kun je van elkaar leren. En eventueel van gedachten veranderen.
– Maar je kunt elkaar toch ook met rust laten?
– Kan ook, maar los van de verschillen in de zingevingspelen, zou je ook contact kunnen zoeken omdat de wereld een paar stevige problemen om handen heeft.
– Waar denk je dan aan?
– Aan armoede, geweld, vervuiling en allerlei conflicten. Godsdiensten horen nog te vaak bij de oorzaken, maar ze kunnen ook oplossingen aandragen. Het spelperspectief maakt  overleg en samenwerking gemakkelijker.
– Klinkt behoorlijk utopisch!
– Ja, maar de situatie is urgent en dan zeg je wel eens dingen die niet zo realistisch klinken. Dat is dan mijn zingevingspel.
– Behalve over spel heb je het ook over macht. Hoe zit dat dan?
– Zullen we het daar een volgende keer over hebben?

39-210314

NB In verband met spam worden reacties op columns in eerste instantie alleen door André Droogers gezien.