Het dogma is zo ongeveer de meest verguisde kant van het vaderlandse christendom. Is er nog hoop voor dogma en dogmatiek? Het perspectief van religie, macht en spel zou voor recycling kunnen zorgen. Kunnen beoefenaars van de dogmatiek het godsbegrip van God 3.0 misschien even uitwerken?
Een jaar of wat geleden waren de beoefenaars van de christelijke dogmatiek in Nederland samengekomen voor een studiedag over de vraag ‘Leer in diskrediet?’. Het vraagteken hield de mogelijkheid van een ontkennend antwoord open, maar overigens waren de dogmatici zich bewust van een diepe crisis in het bestaan van hun vak. Als leerstelligheid uit is, hoe beoefen je dan je vak als deskundige in de leer? De organisatoren hadden mij als godsdienstantropoloog uitgenodigd om tussen twee lezingen een column-achtige bijdrage te leveren. Ik heb toen ongeveer het volgende gezegd.
Geachte dogmatici! Als antropoloog bekijk ik u als een interessante stam van vrijgestelde betekenisgevers. Antropologen houden van interessante stammen, zeker als ze iets met betekenisgeving doen. Als ze dan ook nog in crisis verkeren, worden antropologen pas echt enthousiast. Een crisis maakt namelijk veel duidelijk over de waarden en voorwaarden die in het geding zijn. Die antropologische aanpak kan helpen om de overlevingskansen van uw stam te verkennen. Ik kom uit bij vier mogelijkheden voor een doorstart.
1.
Uw grondprobleem is de spanning tussen betekenisgeving en machtsvorming. Stel dat u die twee aspecten als loodrecht op elkaar staande assen uitzet in een grafiek, waar tekent u dan uw loyaliteitspuntje in? Staat uw vak zo onder kritiek omdat u te dienstbaar bent geweest aan macht en institutie? Of wordt aan uw vak getwijfeld omdat de verbeelding met u op de loop is gegaan?
Machtsvorming is nooit uit te sluiten, maar de aardigste machtsvorm is toch faciliterend, dienstbaar aan gelovigen, niet primair aan de institutie van kerk of universiteit. Zie uzelf dus niet als grensbewaker maar als grensganger. Laat u niet verlokken door de exclusiviteit en de eretekenen van de institutie. Zoek uit hoe machtsverhoudingen in het verleden bepalend zijn geweest voor het formuleren van dogma’s. Let daarbij op wat in de marges gebeurde en nog gebeurt, bijvoorbeeld nu in de marge van de gevestigde kerken.
2.
Het zou vervolgens mooi zijn als de rijkdom aan uitleg door simpele gelovigen, binnen en buiten de kerk, uw vak zou voeden. Leermeesters kunnen leerlingen worden. Word als de antropologen, ga veldwerken. Vier mee in vreugde en verdriet. Ga er op af. Vergeet niet te grasduinen in belendende religieuze contexten.
3.
Excessieve machtsvorming en serviele betekenisgeving hebben onze wereld opgescheept met vier grote probleemvelden:
– de beheersing van geweld
– de verdeling van de rijkdom van de aarde
– het beschermen van de duurzaamheid van de aarde
– het leven met culturele en religieuze verschillen.
Sluit in uw werk aan bij verstikkende problemen, doordenk die, en lever uw bijdrage om de aarde uit de versukkeling te halen.
4.
Speel uw rol als dogmaticus met ernst, maar houdt vooral in de gaten dat u speelt. Elk spel moet met ernst gespeeld worden, en juist die ernst van het spel kan u helpen om bijvoorbeeld uw traditie niet geheel uit te verkopen. Maar die ernst vormt tegelijk ook het risico: U zou gemakkelijk kunnen vergeten dat u speelt. U riskeert Zichzelf Erg Serieus te nemen. Betekenisgeving is echter een speels gebeuren. Er valt zelfs bij te lachen. Er staan geestige verhalen in de bijbel, waarvan de gein zelden herkend wordt.
Machthebbers kunnen weinig met een speelse houding, want die is niet zo goed beheersbaar. Ze zijn daarom gesteld op ernst. Laat u daar niet door misleiden. Zolang u speels blijft en de ernst van de institutie en haar leiders kunt relativeren, is er toekomst voor uw vak. De spelregels zijn er niet voor de eeuwigheid, de spelhouding wel. Doe uw ding, maar met een knipoog. En zoek de zachte speelse machten. Versterk die zachte krachten door uw werk, zodat ze in ‘t eind zeker winnen, tot behoud van de sukkelende aarde. Doe dat met name onder de gelovigen aller landen.
1.+2.+3.+4.
Terugkijkend en samenvattend vroeg ik de dogmatici toen eigenlijk om werk te maken van God 3.0.
44-250414
NB In verband met spam worden reacties op columns in eerste instantie alleen door André Droogers gezien.