HET PASTORALE BOORDJE – Een veelbetekenend geval

‘Kerkinformatie’, een uitgave van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN), komt in het laatste nummer met een artikel over het dragen van een pastoorsboordje door predikanten. Welke betekenissen rond religie, macht en spel klinken mee in deze nieuwe kerkelijke mode?

In een PKN-boekje ‘100 tips & stops voor de missionaire gemeente’ staat als nummer 92 de suggestie: ‘Doe eens gek, draag een boordje!’. ‘Kerkinformatie’ portretteert een Overijsselse predikant die deze tip al drie maanden uitprobeert. Hij is pastoraal gemotiveerd. Zijn indruk is dat hij op straat gemakkelijker wordt aangesproken. De reacties van zijn collega’s lopen uiteen. Er zijn er die niet altijd herkenbaar willen zijn, of die scheef aankijken tegen het verwachtingspatroon dat met zo’n boordje mee komt. Maar anderen reageren positief en overwegen het boordje aan te schaffen. Bij het artikel verwijst ‘Kerkinformatie’ heel praktisch naar een Britse website waar – let wel – fair trade ‘clergy shirts’ te koop zijn.

Ik dacht: ‘Mooi voorbeeld van een religieus kledingstuk met een santenkraam aan betekenissen’. Alleen al mijn eigen benaming ‘pastoorsboordje’ laat zien dat ik allereerst denk aan een katholieke zielenherder. Dat roept betekenissen op die de PKN en de Overijsselse predikant vast niet bedoelen. Die predikant zal er niet op uit zijn het gezag terug te winnen dat meneer pastoor ooit genoot. En vermoedelijk zal hij ook niets op hebben met de RK mediapriesters die in deze tijd nog een boordje dragen (type Antoine Bodar of Roderick Vonhögen) en die voor conservatief doorgaan. De predikant kan dat allemaal niet bedoelen, maar iedereen die hem ziet lopen, kan wel op zulke gedachten komen. Ik bedoel maar, je weet bij voorbaat niet wat je oproept. Betekenissen zijn besmettelijk spul.

Maar waar komt dat boordje eigenlijk vandaan? Even googlen, en ik ontdek tot mijn stomme verbazing dat het boordje een Brits-Protestantse uitvinding is, uit de 17e eeuw. Niks katholiek. Zowel Methodisten als Presbyterianen claimen het oorspronkelijke idee. Katholieken en Anglicanen hebben het ding pas overgenomen toen hun geestelijken ergens in de 19e eeuw een kostuum gingen dragen in plaats van gerokt door het leven te gaan.

Het thema van deze druppel-columns leidt onverbiddelijk naar de vraag of het boordje niet gewoon ontstaan is om macht en status aan te duiden. Macht is het vermogen het gedrag van anderen te beïnvloeden, en dat is toch waar geestelijken voor zijn. Elk kerkgenootschap houdt er een eigen vorm van organisatie op na, en die kan zowel naar verticale als meer horizontale gedragsbeïnvloeding neigen. Maar steeds zijn er mensen die tot taak hebben het gedrag van anderen aan te sturen, met harde of met zachte hand. Dat valt dan weer af te lezen aan de visie op het kerkelijke ambt. Hoe verticaler er gedacht wordt, des te eerder zal dat vertaald worden naar de kleding van de ambtsdragers, in de liturgie, maar ook buiten de kerkelijke rituelen.

In de katholieke hiërarchie hoort het pastoorsboordje bij de verticale aanpak. Het toont de uitzonderingspositie van de priester. Zijn wijding door de bisschop is zijn toegangsbewijs tot zijn ambt èn tot de exclusieve bediening van de sacramenten. De PKN-tip zal dat niet bedoeld hebben, maar het zou evengoed kunnen dat het boordje een meer verticale opvatting van het ambt in de PKN versterkt. Het goed bedoelde pastorale boordje kan machtssymbool worden, zeker in mijn ruime definitie van macht als gedragsbeïnvloeding.

Dat juist het missionaire team van de PKN deze tip heeft bedacht, lijkt er op te wijzen dat het boordje ingezet wordt in de strijd tegen de voortschrijdende ontkerkelijking. In 2013 verloor de PKN per dag gemiddeld een kleine 200 leden. De kerk wordt gemarginaliseerd in de samenleving, maar probeert publieke ruimte terug te pakken. ‘The Passion’ doet dat op TV. Het boordje is voorlopig kleinschaliger, maar dient hetzelfde doel. Ook dat heeft te maken  met gedragsbeïnvloeding.

Als lezer heeft u intussen vast ook al uw eigen betekenissen gehecht aan het boordje en uw eigen conclusies getrokken. Zingeving, ook rond zo’n PKN-tip, is een dynamisch gebeuren, zoals die experimenterende predikant zelf ervoer. Op straat riep een jongen hem toe: ‘Bent u van de voetbal?’.

Het lijkt me eigenlijk een goed plan als een antropologiestudent die sowieso een leeronderzoek moet doen, een tijdje meeloopt met deze predikant. Die student kan her en der nagesprekjes voeren en dit mijnenveld aan betekenissen in kaart brengen. Dan kan blijken of tip 92 een goede is.

33-070214
NB reacties op columns worden in eerste instantie alleen door André Droogers gezien.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Verplichte velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.