CYCLUS

De Utrechtse economisch historicus Bas van Bavel bekijkt markteconomieën. Dat zijn economieën waar de markt bepalend is en de overheid regulering aan de markt overlaat. Volgens Van Bavel falen ze zodra oplopende verschillen in vermogen vertaald worden in politieke macht. Er is een vaste cyclus van opkomst – bloei – verval. Onze vaderlandse markteconomie nadert de vervalfase. Zie de huidige vermogensverschillen en het belastingparadijs NL, inbegrepen invloed van multinationals bij de kabinetsformatie. In de VS van Trump is men al verder gevorderd op dat pad.

Toen ik dat las – in de Volkskrant van afgelopen zaterdag – vroeg ik me af of je zoiets ook over religies kunt zeggen. Beantwoorden die ook aan een cyclus?

Religies hebben wel iets economisch. De clerus heeft een schaars artikel in de aanbieding, heil. Hoe verticaler georganiseerd, hoe selectiever de toegang tot dat heil en het heilige. Voorbeeldje: de hostie voor gescheidenen en niet-katholieken. Het religieuze kapitaal aan theologische kennis van rituelen en geloofsvoorstellingen is lang niet altijd gelijkelijk verdeeld. Ook in dit geval is kennis macht. Concurrerende religies verdelen de religieuze markt onder elkaar. Sommige functioneren als multinationals, met een eigen CEO die de wereld rondvliegt.

Zelf beweer ik al enige tijd dat machtsverhoudingen de oorspronkelijke bedoeling van een religie gemakkelijk versjteren. Bij gebleken succes moet er georganiseerd worden en dat zorgt al snel voor hiërarchie. Zolang de clerus dienstbaar is, loopt het redelijk goed, maar als macht van middel-voor-allen tot doel-voor-enkelen wordt, loopt het slecht af. Dat kan zo ver gaan dat de almachtige God zelf door de machthebbers gemodelleerd wordt naar hun eigen beeld.

Een nieuwe cyclus komt op gang als de exclusiviteit van een bevoorrechte religieuze klasse de spuigaten uit loopt. Dan is er altijd wel iemand die vraagt: ‘Zo was het toch niet bedoeld?’. Daaruit kan een nieuwe beweging ontstaan, die – het is tragisch – decennia later op haar beurt de vervalfase bereikt.

OK, er zijn horizontale religies met een voorkeur voor leken. De Reformatie ruilde aflaat en inverdiend heil in voor louter genade. Geen bemiddelende clerus meer nodig. Als dat geen vermogensdeling is… Het is vast niet toevallig dat dit idee ingang vond toen de markteconomie van de 16e-eeuwse nieuwe burgerij in opkomst was. Zoals het mis ging met hun markteconomie, zo kwam in reformatorische kerken toch een dominee-cratie op. Ook ontstond de trits God-Nederland-Oranje, als religieus-politieke eenheid. De secularisatie bezegelde de vervalfase.

Kortom, het machtsdenken dat markteconomieën tot verval laat komen, zou ook wel eens religies kunnen hinderen.

192-260118

NB In verband met spam worden reacties op deze column in eerste instantie alleen door André Droogers gezien.

2 gedachten over “CYCLUS

  1. Beste André,

    Jouw column bracht mij naar de 365 teksten uit het boekje “een jaar met Franciscus van Assisi” (G.P. Freeman en Erik van Kerkhoff) van 28 januari. Kortom, het ging over de beginperiode van Franciscus met enkele volgelingen. De samenleving van toen was uit op bevrediging van eer en rijkdom in het leven. De kerk telde niet meer en was in verval. Franciscus kreeg de opdracht “herstel de kerk” en dacht dit letterlijk, door het vervallen kerkje van San Damiano te restaureren, maar het was het verval van de kerk/geloof. In die tijd waren ook de kruistochten en nu komt de IS naar ons en wij hebben niets geleerd van de crisis, want het draait nog steeds om geld en macht. Het is een illusie te denken dat dit over gaat.

    De moraal van het verhaal is, althans zo ervaar ik dat, de geschiedenis herhaalt zich steeds. De kunst is hoe ga je daar persoonlijk mee om, maar dan vanuit je eigen kleine wereld en dat is zeker mogelijk!

    vrede en alle goeds
    Jan

  2. Ja, dat zou best eens kunnen zijn, dat er ook een cyclus van opkomst, bloei en verval in religies is aan te tonen / te veronderstellen.
    Maar ik heb al langer het “gevoel” dat veranderingen op het kerkelijk erf (“er zijn geen theologen meer”) en in de individualisering van geloofszaken, de tijdgeest of de secularisatie, juist niet aan groeperingen die een verkeerde weg in slaan toe te schrijven is. Maar dat er een verborgen wetmatigheid is die op een “natuurlijke” wijze het pleit beslecht van een kerkelijk leven dat ik sinds de 50er jaren gekend heb en waarop ik (toegegeven!) nog teer.
    Ik zie daarin dus geen schuld, maar ook niet de factor “macht”. Eerder juist onmacht!
    OVerigens vind ik het prima dat de kerk ontdaan wordt van z’n oude machtspositie en niets anders te doen heeft dan zich druk te maken over de grote wereld. Het citypastoraat van de Dom in Utrecht heeft het druk daarmee.

    Overigens een weer goed geschreven en humoristische column. Dank je wel.

    Maar nu nog even over De Druppel! Wat is die tak met die diamanten eraan spectaculair. Wat een schitterende opname!

    Hartelijke groet,
    Corry

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Verplichte velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.