ANGSTCULTUUR 1

Als de samenleving polariseert, wordt de angstcultuur voelbaar. Lang was angstcultuur iets dat in slecht geleide bedrijven en organisaties voorkwam. Nu is het normaal aan het worden in de samenleving. Deze week een kleine diagnose, volgende week op zoek naar een remedie.

Angstcultuur? Populisten en globalisten zijn bang voor elkaar. Voor- en tegenstanders van Zwarte Piet zien de anderen als bedreigend. Iedereen is bang voor terreuraanslagen. Joden vrezen toenemend anti-semitisme. Moslims zijn dubbel bang. Ze vrezen aangezien te worden voor terrorist. En ze worden onrustig van Wilders-aanhangers die ‘minder, minder’ scanderen.

Waar komt de angstcultuur vandaan? Er zijn veel factoren die meespelen, maar drie ervan lijken veel invloed te hebben. Ze komen samen in deze driehoek.

levensbeschouwingen

samenleving                                                   identiteiten

Levensbeschouwingen stichten kwaad als ze zich exclusief opstellen en de eigen Waarheid met geweld opleggen. Vaak gaat daarmee samen dat de organisatie strak is en de interne orde berust op angst. In religieuze varianten kan angst voor een strenge God een rol spelen, of bezorgdheid om het eigen heil in het hiernamaals. Ideologische varianten kunnen totalitaire staten opleveren.

Angst in de samenleving is gegeven met de precaire relatie tussen enkeling en anderen. Bovendien staan groepen tegenover elkaar. De sociale oerrelatie van de verwantschap gaat al uit van een wij-zij-spanning tussen families. Het huwelijk doorbreekt die – maar dan nog… Gevestigden en buitenstaanders zijn bang voor elkaar. Dit oer-model heeft zich breed gemaakt op allerlei ruimtelijke niveaus, van dorpen via regio’s en landen tot continenten. En tussen levensbeschouwingen. Niet voor niets noemen aanhangers zich vaak broeders en zusters, in kunstmatige verwantschap. Lastig is bovendien dat de samenleving niet echt maakbaar is. Harmonie is een mooi ideaal, maar vaak een illusie. De globalisering perforeert oude grenzen en maakt de wereld tot één plek Daardoor kunnen ‘wij’ en ‘zij’ elkaar niet meer ontlopen. Samenleven valt verder niet mee als de wereldeconomie draait om het stimuleren van behoeften aan goederen en diensten die op zich schaars zijn. Concurrenten vrezen elkaar.

En dan zijn er ook nog identiteiten, als koestering van het typisch eigene. Wat je koestert wil je niet kwijt raken. Pakken anderen je dat af, dan voel je je bedreigd. Je wordt bang dat je niet jezelf kunt zijn. Je zelf. In talkshows venten zelfbenoemde woordvoerders op steeds luider toon hun identiteit uit. Vooral minderheden hebben reden hun plaats op te eisen. Tegelijk voelen meerderheidsmensen zich bedreigd door activistische minderheidsmensen. De EU ondermijnt nationale identiteiten. Angst voedt afkeer en zelfs haat.

Om het nog ietsje ingewikkelder te maken: de angstcultuur bloeit ook nog eens door de verbinding tussen de drie hoekpunten. De drie factoren versterken elkaar. Daardoor kan een consistentie ontstaan die onweerlegbaar lijkt. Dat gebeurt bij een staatsreligie of staatsideologie. De trits ‘God-Nederland-Oranje’ heeft zo gefunctioneerd. Ook binnen fundamentalistische groeperingen vormt de driehoek een stevige structuur.

Dit was de diagnose. Nu nog een remedie. Of – in termen van wat een meerderheid was en nu een minderheid is – dit was onze ellende. Volgende week de verlossing. En misschien ook de dankbaarheid.

168-120517

Lees het vervolg:

ANGSTCULTUUR 2

NB In verband met spam worden reacties op deze column in eerste instantie alleen door André Droogers gezien.