Corona is aanleiding voor mooie toekomstplannen. Maar hoe groot is de slaagkans? Laten cultuur en samenleving zich op voorstel veranderen?
Resultaten in het verleden behaald, geven ook in dit geval geen garantie voor de toekomst. Er zijn in de recente geschiedenis wel dramatische momenten geweest waarop gedroomd werd van een betere samenleving. Dat gebeurde na de Tweede Wereldoorlog, bij de studentenrevolte van 1968, toen de muur viel in 1989, en bij de bankencrisis van 2008. Er veranderde steeds wel iets, soms zelfs structureel, maar werd de droom werkelijkheid? Nee dus. Dat stemt bescheiden.
Hoe koppel je idealisme aan een wereld die steeds problematischer is, onder andere vanwege een giga-schaalvergroting? In de binnen- en buitenlandse politiek maken nationalistische krachten zich breed die de buitenwereld afschilderen als bron van ellende. ‘Wereldverbeteraar’ en ‘Gutmensch’ zijn scheldtermen geworden. Hoe ontkom je dan aan cynische apathie?
Kan mijn vak, de culturele antropologie, enig soelaas bieden? Door levenslang door de antropologische bril te kijken, ben ik eerlijk gezegd een stuk realistischer geworden. De taaie traagheid van een cultuur en de behoudende trekjes van mensengedrag zijn mij opgevallen. Cultuur zit net niet in het DNA, maar we grappen wel dat iets ‘in de genen’ zit. En toch zit er dynamiek in culturen.
Dan is de vraag onder welke omstandigheden die dynamiek op gang komt. Ik sprokkel een handvol factoren en actoren bij elkaar uit mijn antropologische repertoire.
1. Allereerst is er het mensbeeld van de speler met betekenisgeving. In crisis, tussenfase en marge bloeit die op. De betekenisgever kan zowel aangenaam verrassen als afgrijselijk de fout in gaan, vooral omdat foute macht vaak het pleit wint. Desondanks kunnen mensen elkaar herkennen als spelers, ook al spelen ze uiteenlopende of zelfs strijdige zingevingspelen. Zie mijn boekje ‘Speltherapie voor verward Nederland’.
2. ln mijn veldwerk naar jongensinitiatie in een kleine Kongolese stam leerde ik dat een cultuur op rituele wijze verandering kan bevorderen. Dat lukt als er een koppeling is tussen goede fasering, een krachtige metafoor en brede maatschappelijke deelname. Vergelijk: vanwege Corona doet de regering aan fasering en hanteert ‘dashboard’ als krachtig beeld.
3. In de geschiedenis van de mensheid hebben vier revoluties – de agrarische, de Franse, de industriële, en de digitale – voor structurele veranderingen gezorgd. Voor een andere wereld is het dus nodig dat op een revolutionaire manier iets structureel verandert. Soms helpt de wal het schip een beetje. Er circuleren al radicale scenario’s voor een duurzame aarde en voor een gelijkere verdeling van welvaart tussen arbeid en vermogen.
4. Visionaire personen die een goed verhaal vertellen, kunnen hele samenlevingen omturnen. Zo werkte dat in de beginfase van bijna alle wereldgodsdiensten: Boeddha, Mozes, Jezus, Mohammed. In onze recente geschiedenis hebben leiders als Gandhi, Martin Luther King en Nelson Mandela laten zien hoe dat werkt.
5. Tenslotte is er het waardenverhaal. Als algemene principes laten waarden zich vertalen in normen als concrete gedragsregels. Waarden en normen vormen het bewegingsapparaat van de samenleving. Waarde: we zorgen voor elkaar. Norm: we houden anderhalve meter afstand. Zie een van mijn andere sites: www.deltaplanwaardeneerst.nl.
Als je deze handvol insteken combineert, zou je iets dichter bij een betere wereld kunnen komen. Dat kan dus als (1) spelende betekenisgevers zich bewust zijn van hoe macht werkt, (2) ze mensen mee krijgen via aansprekende rituelen met een overtuigende symboliek, (3) ze de noodzaak van een revolutionaire verandering inzien, (4) ze mensen met een aansprekende visie een podium bieden zodat die hun verhaal kunnen vertellen, en (5) ze welbewust omgaan met waarden en normen.
Er is vast nog een andere handvol. In elk geval mag de linker hand weten wat de rechter doet.
287-120620
NB In verband met spam worden reacties op deze column in eerste instantie alleen door André Droogers gezien.
Beste André,
Dit is een krachtig én stimulerend verhaal, waarbij als muzikale omlijsting “We moeten doorgaan” of misschien nog beter “Die hoop moet al ons leed verzachten, komt reisgenoten ‘t hoofd omhoog” (en wat daar verder volgt…).
Tegelijkertijd ben ik realistisch en weet ik, dat in het verleden behaalde resultaten herhaald (kunnen) worden. Het “menselijk tekort” blijft aanwezig.
Met andere woorden, als jouw insteken als verklarende variabelen voor een andere of betere wereld als afhankelijke variabele gehanteerd zouden worden, zal de verklarende kracht te lijden hebben onder de interveniërende variabele “menselijk tekort”, i.c. egoïsme, zoeken van het eigen belang etc.
Niettemin mag dit geen excuus zijn om maar hij de pakken neer te zitten. Ook niet om te accepteren dat het ontbreekt aan visie.
Misschien blijft het oude “Nimmer dralen, immer intens werken, tot Gods eer” en daarom tot dienst aan de naaste wel een goede leidraad. Tegelijkertijd “a continuing story”.
Hartelijke groet,
Wim Noomen
Gerard Reve zei zo mooi, biddend zo ongeveer: dat koninkrijk van u: wordt dat nog wat…
Goede André,
Er is een basiskeuze, die vooraf moet gaan aan alle deels door jouw genoemde andere mogelijkheden. De keuze voor agonie of narcose. Vanuit de bubbel niet gehoord, gezien, verdrongen, ver van mijn bed, we zien wel, komen mensen massaal onder narcose en passen zich aan of zoeken haastig op gepaste afstand het terras.
De agonie onderkent het broodnodige verzet, ook al lijkt het zinloos (zie Reinhold Schneider, Winter in Wien, en Bonhoeffer). Ook overgave kan een vorm van verzet zijn!
Lutte et contemplation.
Groet, Jan.
Weer een voor mij interessante druppel.
Interessant ook om te lezen door welke factoren je bent beïnvloed.
Ik ga je boekje over speltherapie lezen. Dat spelen lijkt me wel grappig.
Ik ben opgegroeid in een zware stroming van de Hervormde Kerk namelijk De Gereformeerde Bond. Spelen is er dan niet bij!
Ik wil even ingaan op punt 3. Je zegt dat de geschiedenis van de mensheid vier revoluties kent en laat zien welke. Gelukkig voeg je punt 4 toe.
Punt 4. Visionaire personen zoals Stichters van de nu erkende wereldgodsdiensten.
Deze Stichters beïnvloeden nog steeds het gedrag van miljoenen mensen. Aanvankelijk worden ze door de gevestigde orde vervolgd. En kijk nu eens. Elke wereldreligie kent miljoenen volgelingen.
In al deze wereldreligies is er de verwachting dat aan het einde der tijden een nieuwe wereldleraar zal komen die de volkeren één zal maken waardoor het één kudde en één herder zal worden: De wederkomst van Christus, Boeddha Maitreya, de 10e Avatar, de Messias, de Qaim, of de Mihdi d.i. afhankelijk van of je Sunni of Shii Moslimgelovige bent.
Deze godsdienststichters verschenen op verschillende tijden en plaatsen op aarde en beïnvloedden dientengevolge mensen in die tijd en hun invloed duurt dus nog voort.
Blijde tijdingen.
Voor het eerst in de geschiedenis van de mensheid kunnen we, dank zij moderne ontwikkelingen waaronder communicatiemiddelen de aarde zien als een bol. Ruimtevaart en de corona crisis en nog veel andere crises tonen dit overduidelijk aan.
Punt 5. Het waardenverhaal. Ik vind het geweldig dat jullie een http://www.deltaplanwaardeneerst.nl site hebben opgericht.
Waarden en normen zijn geworteld in geestelijke principes. Als een mens veel waarde hecht aan de Persoon die hem Zijn geestelijke principes voorleeft is hij bereid om die principes na te leven. Dat dit een taai proces is, zien we als we lezen in bijv. het boek Handelingen wat er na de dood van Jezus gebeurde.
De blijde tijding is dat God, Allah, of hoe je die Almachtige Schepper ook wilt benoemen, ons weer een nieuwe wereldleraar geeft: Bahá’u’lláh (Heerlijkheid des Heren).
Inmiddels zijn er al miljoenen volgelingen over de hele wereld, die eerst Christen, Jood, Boeddhist of Moslim waren en nu ook die progressieve openbaring erkennen.
De laatste wereldleraar is ook weer verschenen in menselijke gedaante, zoals steeds gebeurd is.
Hij leert dat de aarde een land is en alle burgers zijn bewoners. Hij leert dat de godsdiensten uit één bron komen.
Het doel van religie is om te verenigen. Als godsdienst leidt tot onenigheid zou het beter zijn als er geen godsdienst was. Aldus Bahá’u’lláh.
Het kan dus om samen te werken aan een andere wereld.
Hartelijke groeten Clary